bencede
New member
Lübnan iki yıldır pek derin bir ekonomik krizin içerisinden geçiyor. Beşerler paralarını bankadan çekemiyor, bir hayli genç ülkeden ayrılıyor, kalanlar ise krizin faturasını ya başka mezheplere ya da Suriyeli mültecilere kesiyor. Tüm toplumsal idare formunun mezheplere ayrıldığı Lübnan’da siyaset kadar iktisat de bu dağılımdan etkileniyor.
Geçtiğimiz Mayıs ayında ülkede genel seçimler düzenlendi. En çarpıcı sonuç, mecliste yeni bir kümenin oluşması oldu, çiçeği burnunda bu küme yer yer 2019’daki sokak şovlarına atıfla ’17 Ekim’ olarak anılıyor. Lübnan Komünist Partisi (LKP), Mayıs seçimlerine bir ekip ittifaklar yaparak girdi ve tarihinin en başarılı seçim neticelerindan birine ulaştı.
Biz de LKP Siyasi Ofis Üyesi Raghid Jraidini ile Beyrut’taki genel merkez binasında buluştuk. Seçim sonuçlarını, hem LKP’nin stratejisini değerlendirdik. Ülkedeki ekonomik krizin niçinlerine, gayret yollarına ve alternatiflere değindik. Fakat daha epey Lübnan’daki mezhepsel devlet sisteminin nasıl işlediğine dair dikkat cazip bir sohbet gerçekleştirdik. Ülkenin geçmişten bugüne kimi çelişkilerini anlatan Jraidini tarihi olarak niye ve nasıl mezheplerin sınıf çabasını örtmede kullanıldığını anlattı.
Raghid Jraidini
ilk vakit içinderda geçtiğimiz seçimlerden başlayalım. Partiniz seçimlere geniş bir ittifak ile birlikte girdi ve çeşitli bölgelerde ortak adayları destekledi. Hatta desteklediğiniz kimi adaylar meclise girdi. Sizin de ortasında bulunduğunuz bu ittifak eforunun temeli neye dayanıyordu?
Önce ittifaktan başlayayım. Geçtiğimiz seçimlerde bir arada olduğumuz hareketler sıklıkla Lübnan’da yaşanan Ekim 2019 Ayaklanmasının bir kesimiydi. Bu hareketler ya ayaklanma içerisinde doğan ya da evvelinde var olan lakin ayaklanma ile birlikte ilerleme kaydedip ivme kazanan hareketler. Halihazırda bağlantımız olan bu kümelerle siyasi tartışmaları hızlandırdık. Siyasi temelimiz Lübnan’daki sorunun ne olduğu anlayışımız üzerine kuruldu. Yani parti seçim sisteminin işleyiş formundan dolayı tüm ülkede tek bir ittifaka gitmedi. Her seçim bölgesinde kiminle ittifak kurulacağına dair kılavuzumuz vardı.
Seçim sistemimizin pek makûs olduğunu söylemek gerekir. Sistem mezhepçi partileri her vakit seküler parti ya da hareketlerin önüne koyuyor. Bu da seçimle her farklı bölgede nasıl başa çıkmanız gerektiğine dair bir soru işareti yaratıyor. örneğin Güney’i ele alalım ki bence ülkedeki en ihtimamlı birlik uğraşıydı. Güney III Bölgesinde, Li Haqqi, MMFD ve öbür büyüklü küçüklü mahallî parti ve kümelerle ittifak yaptık, bölgede partimizin daha kuvvetli bir varlığı bulunmasına karşın. Burada adaylarda ve adayların seçim programlarında açık bir sol bakışı benimsedik ve iki sandalye kazanmayı başardık. Milletvekilleri her ne kadar direkt üyemiz olmasa da bu, LKP için bir birinci. Parti olarak direkt desteklediğimiz iki adayın parlamentoya girmesi büyük bir şey. Bilhassa de tüm sandalyelerin Şii çoğunluk tarafınca alındığı ve onlar tarafınca yönetildiği Güney için daha da büyük değer taşıyor. İç Savaşın akabinde tüm sandalyeler de daima bu güçler tarafınca denetim ediliyordu.
İttifakın Lübnan’ın öbür bölgelerindeki adayları, sol fikirlerin daha az etkisindeydi. Yani açıkça bir ‘sol’ adaydan öte daha geniş bir ‘hükümet zıddı koalisyon’ vardı, Lübnan Dağı III bölgesinde olduğu üzere. Yalnızca program birliği eforu değil, bununla birlikte aday belirlemede çeşitli tartışmalar da yürütüldü. Bu tartışmaların akabinde destekleme sonucu aldık ve bir daha parti üyesi olmayan fakat parti tarafınca desteklenen iki aday seçildi. Aslında dahil olduğumuz listelerde siyasi gündemi belirlemeyi başardık. En azından geniş manada kısmen sola gerçek. Bankaların yaşadığımız krizden sorumlu tutulmaları konusunda kararlıyız. birebir vakitte hem İsrail’e birebir vakitte İsrail’in Lübnan’ı ülkenin altyapısıyla birlikte mümkün olan her fırsatta yok etmek isteğine muhakkak karşıyız. Lübnan’da yaşanan sosyo-ekonomik problemleri vurgulama ve bakış açımıza nazaran bu soruları yöneltme konusunda kararlıyız. Özetle bizim seçimlerde ittifaklara yaklaşırken sahip olduğumuz çizgiler bunlardı. LiHaqqi ile tüm listelerde ittifakımız vardı. MMFD ile birtakım yerlerde tıpkı listelerde uzlaşmayı başaramadık ki bu da Lübnan’da çok olağan.
Peki seçim sonuçlarını nasıl değerlendiriyorsunuz?
neticeleri nispeten düzgün olarak kıymetlendiriyoruz. Çok fazla kişi birinci defa parlamentoya girdi ve yeni bir parlamenter güç oluştu. Bu demek değil ki parlamentoya giren kelam konusu 15 vekilin tamamı birebir siyasi tarafta hareket ediyor.
Seçim sisteminin yapısı sizi nasıl etkiliyor?
LKP ülkenin her alanına yayılmış durumda. “Sadece Şii bölgelerinde varız lakin Hristiyan bölgelerinde yokuz” üzere bir durum ya da bunun tam aykırısı kelam konusu değil. Birçok seküler hareket için de birebirini söyleyebiliriz. Bu da siyasi sınıfın Lübnan’ı çok küçük ve mezheplere nazaran bölerek bir seçim sistemi yaratmasına niye oldu. kimi vakit bu bölünmeler coğrafik olarak da bir şey tabir etmiyor.
örneğin Saida bir noktada duruyor. Jezzine ise onun doğusunda. Bu ikisinin içinde ise öbür bir yerleşim var. Lakin Sünni-Hristiyan sandalyeli bir bölge yaratmak istedikleri için, Saida ve Jezzine’i -coğrafi olarak hiç bir bağları olmamasına rağmen- birebir seçim bölgesine yerleştirmeye karar verdiler. Ortalarındaki yerleşim ise Şii olduğu için Sur bölgesine bağlandı, zira “Şiileri Sünniler ve Hristiyanlarla bir ortaya getiremeyiz, o niçinle Şiileri ‘Şii bölgesine’ gönderelim” üzere bir mantık izliyorlar. ötürüsıyla bu biçimdesine rastgele seçim bölgeleri yaratmak, ülkenin her köşesinde özgürce birebir mezhep önderini seçebilmek haricinde hiç bir mana söz etmiyor. Bu yalnızca bir örnek.
Hariri’nin partisinin seçimlere parti ismiyle girmemesi bu durumu etkileyebilir mi sizce?
Hariri’nin aldığı sonucun seçim neticelerinda muhakkak bir tesiri oldu. Fakat bu çok bölgesel bir tesir. örneğin Beyrut’un, Kuzey’in ve Saida’nın kimi Sünni bölgelerinde Hariri tesirliydi, lakin hepsi bu kadar. Mezheplere bakılırsa pek net bir biçimde bölündüğümüz için Hariri’nin örneğin Hizbullah ve Emel’in bulunduğu Güney II ve Güney III üzere Şii bölgelerinde hiç bir karşılığı olmadı. Sünni çoğunluğun olmadığı öteki bölgelerde de Hariri gerçek manada bir oyuncu sayılmaz. şüphesiz bir tesiri var. Ancak bizim Lübnan siyasetinde kuvvetli olduğumuz noktalarda bir şey tabir etmiyor.
Öte yandan Hariri resmen seçimlerde kendini göstermese de aslında partisinden bir hayli isim -mesela Beyrut’ta- kendi listelerini hazırladı: Eski Lübnan Başbakanı ve ortasında olduğumuz krize sonuç olacak senelerda İktisat Bakanı olan Fuad Sinyora örneğin.
Doğrusunu söylemek gerekirse Beyrut’taki Sünni çoğunluklu bölgelerde Hariri’nin seçimlere girmeme sonucu biraz ‘olumlu’ bir tesir de doğurdu. Birtakım beşerler “Eh, bu biçimde biz de değişime oy veririz” diyebildi. Ancak bu, Lübnan’daki siyasi sitemin ne kadar sıkı olduğu düşünülürse pek küçük bir kesim, epeyce az kişi bundan kaçabildi.
bir daha de seçim sonuçlarının genelini okuyacak olursak hangi art plana sahip olurlarsa olsunlar tüm Lübnan’da bir fazlaca kişinin kendisine dayatılan bu sistemden kaçtığını görüyoruz. İsmine isterseniz ‘Değişim için Adaylar’ diyebileceğiniz listeler beklenilenin epey üzerinde oy aldı. Bilhassa Lübnan Dağı’nda Aley ve Şuf bölgelerinde. Güneyde ise Marjayoun ve Hasbaiyya… Tarihî olarak her vakit Hristiyan sağ kanat partilere oy vermiş ve yerleşik feodal ailelerin pek kuvvetli olduğu Matn bölgesi üzere küçük bir yerde bile tüm sol ve ilerici güçlerin desteklediği aday, Jad Ghosn yaklaşık 9 bin oy aldı. Bölgedeki rakip iş insanlarının desteklediği ve kendilerine ilişkin bir çeşit ‘milislerin’ dehşet ve propaganda saçtığı adaylara karşı fazlaca küçük bir farkla kaybetti.
Ülkenin mezhepsel yapısının seçim sistemine tesirinden bahsettik. Lakin devletin aslında tamamı bu biçimdesine bölünerek yönetiliyor. Bu bölünmeyi daha ayrıntılı anlamak için evvel ekonomik ayağından bahsedelim. Bugün Lübnan’ın ortasında bulunduğu ekonomik sistemin, mezheplere nazaran inşa edilmiş bir ülke ile bağlantısı var mı?
Evet, bu iki şey katiyen birbiriyle alakalı. Ülkenin ekonomik sistemi çok kapitalist, neoliberal bir program ile inşa edildi, ki bu her vakit finans bölümünü başka dalların daima daha önüne koydu. Sanayi, tarım, eğitim, sağlık… Tüm bunlar “Bizim yatırım oranı yüksek şahane bankalarımız var, gelin paranızı bizim bankalarımıza yatırın” diyebilme uğruna marjinalleştirildi. Bu direkt mezhepsel bir ülke olma gerçeğiyle bağlı değil, ülkedeki bankacılık sistemini nasıl düzenledikleriyle daha hayli bağlantılı.
Bu aslında bütün ülkede çok sessiz lakin 1990’lardan 2019’a kadar geniş bir biçimde yaşanan bir Ponzi şemasıydı. En sonunda beşerler paralarının aslında büsbütün harcandığını fark ettiler. Birtakım mezhep önderleri iç savaşın akabinde kendi ortalarında bir dinamik yaratmayı denedi ve bu, hükümetteki, kamu kuruluşlarındaki ve bankalardaki bütün yüksek mercilere yayıldı.
Lübnan’daki bankacılık sistemini hakikaten tahlil etmek isterseniz şayet, mezhep başkanlarının -ya da ülkenin siyasi elitinin- orada olduğunu bakılırsaceksiniz. Bütün banka idarelerinin arkasında rastgele bir siyasi partinin tesirindeki şahısları bulacaksınız. Ortada ‘bağımsız bir bankacılık’ ya da ‘bir hükümet’ falan yok. Bu ikisi birbiriyle iç içe ve idare heyeti üyelerine baktığınızda gorebiliyorsunuz: Bakanlar, liderler, yüksek rütbeli devlet çalışanları… Ve açıp bakabileceğiniz bir şey, sır falan değil. ötürüsıyla bankacılık sistemi de mezheplere göre dağıtım fikrinin bir modülü.
Bugün yaşanan krizin ekonomik art planına dair neler söyleyebilirsiniz? Nasıl bugünlere gelindiğini biraz daha ayrıntılı anlatabilir misiniz? Size sorunun temeli nerede yatıyor?
Bu sistemi yarattıklarında, olmayan bir parayı harcadıklarını ve geri veremeyeceklerini biliyorlardı. daha sonra ne oldu? Açıktan olmasa da hükümet, bankalar ve merkez bankası insanlara şunu söyleme konusunda mutabakata vardı: “Bizim hayli düzgün yatırım oranımız var, paranızı öteki biçimde yatırım yaparak -örneğin bir fabrika açarak, ya da ziraî üretim yaparak- kullanmayın. Size yüzde 20’lik, 30’luk hatta 50’lik, 60’lık yatırım oranı öneriyoruz.”
O devir dünyadaki ortalama yatırım oranı yaklaşık 1.4 bulunmasına rağmen söylenen bu oldu. hiç bir mana tabir etmiyordu bu, nasıl bu oranları verebilirsin ki? Gerçek iktisada yatırım yapabilecek insanları tam manasıyla yağmaladılar. Ve bu para Merkez Bankası tarafınca harcanmak üzere hükümete borç verilmişti ve hükümet 1992 yılından beri her sene artarak açık veriyor. Cari açık yaklaşık 80 milyar dolara ulaştu. Bu uçurum aslında insanların bankalara yatırdığı paralarla kapatılmaya çalışıldı.
2019 yılında bankalar insanların dolar hesaplarından para çekmesini reddetmeye başladı. Lübnan lirası 1990’lardan beri sabit bir dolar kuruna sahipti. 1998 yılında Lübnan yabancı ülkelerden borç almaya başladı -ki bu da sistemin aslında çalışmadığına dair net bir sinyaldi. Daha evvel “Sorun yok, savaştan yeni çıktık, ülkeyi bir daha inşa etmemiz gerekiyor” denilerek Lübnan bankalarından Lübnan lirası borç alınıyordu.
Başka türlü halledilebilirdi tahminen lakin tamam, en azından tartışılabilir bir bahis bu. Lakin 1998’te hükümet memleketler arası bankalardan Euro ve Dolar üzere döviz formunda borç almaya başlayınca çöküş de başladı zira bu paranın nasıl geri ödeneceğine dair bir plan yoktu. O tarihten beri Lübnan’da varlık gösteren tüm yabancı bankalar (Barclays, American Express… ) hepsi Lübnan bankaları her şeyden sorumlu olacak biçimde paylarını azalttı. Tüm milletlerarası bankalar ülkeyi terk etti. Bu da aslında nelerin gelmekte olduğuna dair bir sinyaldi. Yani sorun kriz bir anda 2019’da karşımıza çıktı, “Ah paramız kalmamış” sıkıntısı değil. Katiyetle gelmekte olanı biliyorlardı zira bu işaretler satır ortasına bâtın sinyaller değildi.
Yaşamakta olduğumuz krize işte bu sistem sebep oldu: Gerçek ekonomiyi ihmal ederek, aptalca da olsa kelamda dışarıdan yatırım getirmesi beklenen finansal ve hizmet bölümüne odaklanmak. Hele ki Lübnan üzere bir ülkede bu daha da aptalca bir fikir. Lübnan ki bir yanında İsrail ordusuyla sonu bulunuyor öbür tarafta ise halihazırda düşman İsrail ile savaşa giren Suriye… Ülkeye çevreleyen bu atmosfer Lübnan’ı pek de cazip bir yatırım merkezi yapmıyor. Lübnan hiç bir vakit bu manada barışçıl bir atmosfere sahip olmadı. niye hala bu illüzyon yaratılmaya çalışılıyor? Nasıl bu fikri koruyacaksın? Koruyamadılar da. Bu ülkeyi tümüyle iflasa sürdü. Bugün Merkez Bankası aslında iflas etmiş durumda yalnızca birazcık rezervleri kaldı, önümüzdeki yıl bitmesi bekleniyor. Tabi bu elimizdeki sayılar doğruysa geçerli, her şey ‘gizli’ olduğu için Merkez Bankası rastgele bir bilgi paylaşmıyor. Bu zımnilik kanunlara alışılmamış lakin Lübnan’da kimin umurunda…
Aynı şey öbür bankalar için de geçerli. Ne kadar paralarının kaldığını açıklamıyorlar. Zira ‘bu paralar nereye gitti’ sorusuyla karşılaşmak istemiyorlar. Birtakım bankalar krizdilk evvel paralarını ülke dışarısına çıkartmayı başardı, kimileri çok tesirli bireyler de birebirini yapabildi. Zira bankaların dolar vermeyi reddedeceğini biliyorlardı ki bu, yaşadığımız kriz üzere vakit içinderda önemli bir cürüm.
bu biçimdesi derin bir kriz yaşanırken ülkede hayat nasıl etkilendi? Bilhassa işçi kitlelerin gündelik ömründe nasıl bir değişim gözlemliyorsunuz? Buna ek olarak elektrik ve öbür kimi kamusal hizmetlerin sağlanamadığı düşünülürse beşerler nasıl hayatta kalmaya çalışıyor?
Lübnan’ın hayli büyük bir kısmını oluşturan personel sınıfı, iç savaş da dahil olmak üzere, 1975’ten bu yana tarihinin en kuvvetli günlerini yaşıyor. Fiyatlar o kadar düşük ki jeneratörün faturasını bile karşılamaya yetmiyor. Ki bu yalnızca elektriğin kamusal olmayan kısmı. Beşerler rastgele bir şeyi yapabilmek için nitekim büyük bir uğraşa girişiyorlar. İşe gidebilmek, işi bitirebilmek, işten konuta dönebilmek, meskendeki ailelerini besleyebilmek için çaba ediyorlar. Şu etapta Lübnan’daki günlük hayatın her evresi bir gayret. Açıkça bakılırsabilirsiniz ki beşerler öfkeli ve yorgun -ama sıklıkla yorgun.
Bu krizle birlikte toplumsal yapımız külliyen çökmüş durumda. Bunun bizim sosyopolitik etrafımıza uzun vadede büyük tesirleri olacak. Eminim Lübnan’da kısa bir süre geçirseniz bile bunu kendiniz de basitçe bakılırsabilirsiniz. İki başka elektrik faturası ödeyip yarım hizmet almayı bile aştık. Beşerler şarj ettikleri akülere güveniyor ve bu biçimdesi bir ortamda kapitalizmin ‘harika bir biçimde’ pazarladığı eserler var. Yalnızca Lübnan için üretilmiş eserlere rastlıyoruz: Güneş Gücü panelleri, pervaneler… Üretici firmanın sitesine girdiğinizde ‘Lübnan için üretilmiştir’ üzere tabirlere rastlıyoruz! Ah, fazlaca teşekkür ederiz ne kadar naziksiniz bize güneş gücü sağlıyorsunuz, ne kadar hoş (!)
Özetle durum bu. Her biçimde çaba veriyoruz ve hayatta kalmayı başarabilmeye çalışıyoruz. Lübnan’da büyük bir çoğunluğun yaşadığı hayat bu. Bilhassa de kamu dalı. Hükümet için çalışan beşerler evvelden sıhhat kimi toplumsal haklardan bakılırsace daha güzel bir biçimde yararlanabiliyordu. Tabi bir hayli eksiği vardı bu sigortaların lakin en azından kimi taban avantajlar da sağlıyordu. Maaşları düşüktü lakin 2014-15 periyodunda ülkede büyük şovlar düzenlendi ve sonuç olarak maaşlar enflasyon oranına bakılırsa bir daha düzenlendi -1990’lardan beri bu biçimdesi bir düzenleme yapılmamıştı. Ülkü biçimde olmadı bu artış lakin bir daha de aylık kazandıkları para en azından taban bir hayatı karşılamak için kafiydi.
Şimdi ise durum farklı. örneğin şahsi bir örnek vereyim. Devlet okulunda öğretmen olarak çalışan annem krizdilk evvel yaklaşık 2 bin dolar maaş alıyordu. Artık maaşı aylık 120 küsür dolar… Kamu kesiminde çalışan şimdi herkes için durum birebir. Bu da ülkenin önemli bir kısmı demek oluyor. Birden fazla yaşayabilmek için Lübnan dışarısında çalışan ve her ay birkaç yüz dolar gönderen çocuklarına, akrabalarına güveniyor. Geçtiğimiz 2-3 yıl içerisinde inanılmaz sayıda genç ülkeyi terk ettikten daha sonra bu bir ‘trend’ olmaya başladı. Üniversiteyi bitirmeseler bile rastgele bir programa başvurup gidiyorlar. Ya da çalışmaya gidiyorlar. Ülkede yaşayan gençler olarak şu biçimde bir etrafımıza bakınca bile tüm arkadaşlarımızın gittiğini görüyoruz. Son iki ay içerisinde tüm vaktimi insanlara veda ederek geçirdim.
Peki Lübnan’dan ayrılanların her sınıftan ya da her mezhep kümesinden olduğunu söyleyebilir miyiz?
Doğrusunu söylemek gerekirse evet, tüm sınıflar için birebir yorumu yapabiliriz. Tüm ekonomik sınıflara ve farklı mezhepsel kümelere yayıldı. Zenginler aslına bakarsan ayrıldı, imkanları var: Tek yapmaları gidip bir ülkede bir konut almak. Bu aslına bakarsanız yaşanıyordu lakin bugünlerde daha da arttı. Lakin gerçek gayret bu kadar parası olmayan beşerler için geçerli. Vizeye başvurup onay almak, çalışma müsaadesi almak… Bunlar uğraştırıcı şeyler.
Ancak son vakit içinderda Lübnan’da bir hayli kişi yalnızca ülkeden kaçmak ve denizde olmak istiyor: Şişme botlarla ya da kiralık teknelerle Türkiye’ye, Kıbrıs’a ya da Yunanistan’a ulaşmaya çalışıyor. Birçok vakit başarısız oluyorlar, bir fazlaca kişi denizde hayatını kaybetti.
Lübnan’da bugün yaşanan gerçek bu. Beyrut’ta bu o kadar görünür değil. Lakin Trablusşam’ı, Bekaa’yı ya da rastgele bir bölgeyi ziyaret ederseniz bu çabayı daha net gorebilirsiniz. Beyrut’ta yaşayan beşerler hâlâ bir çeşit nazaranceli ayrıcalığa sahip. Personel sınıfının ömrünü yaşadığı yerlere gittiğinizde en güzel haliyle sefaleti bulacaksınız. Sokakta en saf haliyle sefalet yaşanıyor.
Ek olarak hükümet son periyotta ‘elimizde pasaport kalmadı’ diyerek bize yeni pasaport vermeyi reddediyor. “Yarım milyon pasaport sipariş ettik” diyorlar nereden, ne vakit geleceği aşikâr değil. şahsi fikrimce bu, ülkeyi terk edenlerin sayısını azaltmak için yapılıyor. örneğin benim pasaportum geçerliliği yılın başında bitmiş oldu ve hâlâ yenileyemedim. Randevu aldım ancak randevuyu Kasım ayına verdiler. Bu demek oluyor ki pasaportum gelecek sene elime geçecek. Aslında Lübnan’da yaşayan bir epey insan bu manada bir ‘esir’ sayılır.
Lübnan’ın her yerindeki insanların bu krizden dolayı öfkeli ve yorgun olduğunu lisana getirdiniz. Sizce bu öfke ve yorgunluk bir kademede doyum noktasına ulaşacak ve sokağa çıkacak mı? Beşerler nereye kadar buna dayanabilir?
İnsanları ortasında bulunduğumuz krize karşı seferber edebilme kapasitesine sahip olma noktasında siyasi hareketlerin ve partilerin üzerinde büyük bir sorumluluk var. Beşerler sokağa çıkacak, bu kesin. Rastgele bir şey olduğunda beşerler sokağı kullanıyor. halbuki değerli olan şey şu: Mümkün bir sokak performansına taraf verebilecek bir siyasi hareket var mı? Beşerler yalnızca öfkeli bir biçimde bağıracak mı? Yoksa bu beşerler tarafınca yaratılan bir siyasi hareket olacak mı? Bir şey talep ediyorlar mı? Yoksa yalnızca öfkeliler ve bağırıyorlar mı?
Bu ikilemi Lübnan’da 2019 Ayaklanması sırasında yaşadık. Gerçek bir değişim talep edip alternatif bir program sunarak (ya da gelecekte tartışılmak üzere alternatif program fikri lisana getirerek) seferber olan bireyler tahminen azınlık değildi lakin katiyetle çoğunluk değildi. Oradaki birçok kişi yalnızca orada olmak ve öfkeli olmak için toplanıyordu. Fakat bu onları onların kabahati değil, siyasi kümeler olarak aslında bizim hatamız. İnsanları bizim uğraşımıza katmaya ikna edecek bir program sunmayı başaramadık, hâlâ da zorlanıyoruz. İnsanların bakıp da “Evet, ben şunu, şunu, şunu istiyorum. Yalnızca şu, şu, şu niçinden öfkeli değilim” diyebilmeli. Bu, bilhassa sol partilerin ve hareketlerin ülkeye sol bir alternatif sunabilmek ismine alması gereken bir sorumluluk. Ki bizim ülkemizde bu biçimdesi bir alternatif hiç düşünülmedi.
Burada Lübnan’ın mezhepçi sistem idaresine geri dönmemiz gerekebilir. Ekonomik açıdan değindik fakat siyasal ve toplumsal açıdan mezhepçiliğin nasıl bir tesire sahip olduğunu söyleyebiliriz? Kökleri ne kadar derine gidiyor?
Mezhepçi sistemin birinci hedefi ülkedeki solcu, seküler, ilerici bütün hareketleri yok etmektir. Zira bu hareketler, birtakım bölgelerin birtakım mezhepleri kelamda temsil eden kümeler tarafınca yönetilmesini zarurî kılan idare sistemini kıracaktır. Bu kümelerin seçkinleri mezhepçi fikirlere dayanarak yarattığımız ‘hükümette’ birleşiyor. Biliyorsunuz, Cumhurbaşkanı Hristiyan, Başbakan Sünni, Meclis Lideri Şii olmalı, klasik hikaye… Lakin bu aslında tüm hükümet durumları için geçerli. örneğin diyelim bir kamu kuruluşunun genel müdürü olacaksınız beklemeniz gerekiyor. Diyelim Sünni’siniz ve öbür durum için bir Hristiyan aday bulunmuyor. Bu durumda beklemeniz gerekiyor. O durum, ‘istikrarı’ muhafaza ismine her mezhep temsil edilene kadar boş kalacak. Lakin bunun bir istikrar falan sağladığı yok, mezhepçi Lübnan’ı daha da mezhepçileştiriyor. İşinde güzel misin? Hünerlerin neler? Bunlar hiç önemsenmiyor. İşinde epey berbat olsan da o işe başvuran tek Sünni isen (örnek veriyorum) o konumu sen kapabiliyorsun.
Parlamentoda da birebir şey oluyor. Diyelim siyasi hiç bir geçmişin olmayan siyasetle de uzaktan yakından ilgilenmeyen birisiniz. Lakin babanız bölgede değerli bir feodal başkan ve fazlaca parası var, bir epey kişi de ona çalıyor… Siz de bu yüzden seçime giriyorsunuz ve kazanıyorsunuz. Yani direkt sahip olduğumuz mezhepçi rejim, bu feodallere idareye katılma hakkını veriyor.
Bu sistemin izini sürerek epeyce daha gerilere, Imara periyoduna kadar gidebilirsiniz. Mezhepçiliğin temelleri ne savaş sırasında, Osmanlılar gittiğinde ne de Fransızlar geldiğinde atıldı. Çok daha öncesinde ülkede köklerini salmıştı. Vakit içerisinde düzeyi gitgide şiddetlendi. Lübnan’ın tarihine bakarsanız, bir epey mezhep savaşı yaşandığını görürsünüz.
Yani sistem mezhepçi başkanların yerlerinde kalabilmesini kolaylaştırmak için kuruldu. Bugüne kadar da sistemi müdafaayı başardılar. Bilhassa de birtakım mezhepçi kümelerin, birtakım milletlerarası güçlerle işbirliği yapması, başkalarının ise öteki güçlerle ittifaka gitmesi korunmasını sağladı. Çok net bir biçimde görüyorsunuz: Hizbullah ve Emel, İran ile; Gelecek Hareketi (Hariri) ve Lübnan Kuvvetleri, Suudiler ve ABD ile… Milletlerarası güçler listesi bu biçimde devam ediyor. örneğin Fransa, 1930’lardan, 1940’lardan beri Hristiyanları destekleyerek bir rol oynadı. Yani işin bu memleketler arası yanı mezhepsel sistemin korunmasını sağladı ve hâlâ çok düzgün işliyor.
BİR OSMANLI TAKTIİĞİ: SINIF UĞRAŞINI MEZHEP İLE ÖRTME
Uzun vakittir ülkedeki tansiyon dışarıdan bir gözle bakıldığında kimi vakit ‘mezhepsel’ görünebiliyor. Kimileri Lübnan’da yaşanan çatışmayı mezhepsel bir bakış açısıyla ‘Şii-Sünni’ ya da ‘Müslüman-Hristiyan’ çatışması olarak değerlendirmeyi tercih ediyor. Fakat Lübnan gerçekliğinde çatışmanın nitekim dini niçinleri olduğunu düşünüyor musunuz, yoksa farklı çıkarların çatışması mı kelam konusu olan?
Lübnan tarihinde sınıf çabası daima hazır bulunmuş, daima var olmuştur -kimi vakit dini bir karektere dönüşse bile. Lakin sıklıkla dünyanın geri kalanında olduğu üzere başlar, sonuçta bu bir sınıf uğraşı. Yani çalışanlar ve çalıştıkları alana sahip olanlar içindeki uğraş. Osmanlı idaresinde sistem bu farklılıklarla nasıl başa çıkacağını yeterli biliyordu. Bu fikre dayanarak kimi bölgelerde mezhepler ortası rekabet yarattılar. Diyelim bir kasabada Hristiyan çiftçiler çalışıyor. Bu toprağa Hristiyan bir yönetici atamak yerine -ki olağan olan bu zira tüm kasaba Hristiyan- Dürzi birini başa getiriyorlardı. Ki bunu o periyodun Lübnanlı siyasi seçkini de uyguluyordu. Zira öfkelendiğinde, bu öfkeni Dürzi yetkiliye yöneltiyordun, Hristiyan toprak sahibine değil. Bu durum tüm sınıf uğraşı öbür bir şeye, öbür bir oyuna çeviriyor. Alışılmış bu basitçe bir mezhep savaşına ya da çatışmasına dönüşebilir: “Dürziler bizi açlıktan öldürüyor”. Artık sorun ‘toprak sahibi bizi öldürüyor’ sıkıntısı olmuyor, “Dürziler Hristiyan toprak sahibine karşı savaşıyor” ve hristiyanlar da “Dürzileri bölgemizden kovacağız” diye galeyana geliyor. Bu durum hâlâ devam ediyor.
Yaşananı anlamak için epey açık bir örnek. Şimdilerde daha karmaşık düzeyde bu usul yürütülüyor lakin temelde hakikaten tıpkı fikir var: Ne vakit bir sınıf gayreti sivrilse bu kesitler bir biçimde mevcut çabayı bir mezhep çabasına dönüştürüyor. Beşerler da birden fazla vakit bu tuzağa düşüyor. Bunun bir öbür sebebi de sol hareketlerin tarihin her kademesinde rol oynayamamış, personel sınıfını örgütleyememiş ve gerçek uğraşa yönlendirememiş olmasıdır. Ki gerçek uğraş bu mezhepçi saçmalığa karşı savaşmaktır. Mevcut sistem yalnızca sınıfsal çabayı örtmeye yarıyor. Ülkenin her yanında sınıf gayreti yükseliyor. Fakat mezhep örtüsünün altında kalıyor. Lakin bizim bu örtüyü kaldırma imkanımız var.
1970’lerde Lübnan’da mezhepçi sisteme karşı ilerici güçlerin daha kuvvetli bir alternatif oluşturduğunu görüyoruz. Bugün ise bahsetmiş olduğumiz mezhepçi statüko partilerine baktığımızda, son periyotta seçimlerde bir derece kan kaybetmiş olsalar da hâlâ çok kuvvetli olduklarını, hatta geçmişe (1970’lere) oranla daha da fazla takviye gördüklerini görüyoruz. Az evvel bir örnek ile mezheplerin nasıl sınıf savaşını örtmede kullanıldığını anlattınız lakin mezhepçi partilerin bugünkü güçlerinin ve halktan aldıkları takviyenin art planını ve yükseliş niçinlerini biraz daha ayrıntılı bir biçimde anlatabilir misiniz? Sistem açısından 1970’lerden bugüne ne yaşandı da güçleri arttı?
Aslında fazlaca şey oldu. En kıymetlisi memleketler arası -özellikle de Amerikan- müdahalesi. 1960’larda ve 1970’ler başında var olan Lübnan Ulusal Hareketi (LUH) İlerici Sosyalist Parti’den (İSP) Kemal Canbolat liderliğinde, LKP ve öbür ilerici güçleri ve Arap milliyetçisi partileri içeriyordu. (Bu da dikkat cazibeli bir mevzudur, yaşanan şeylerden biri de ‘Arap milliyetçiliğiydi’ ki bu, Lübnan’ı ‘Arap ülkesi’ görmeyenlerle “Biz Arap dünyasının parçasıyız” diyenler içinde bir farklılık yarattı. Natürel bu daha farklı bir bahis, şimdilik buna odaklanmayalım.)
Ülkedeki bu hareket Lübnan’da daha evvel olmayan bir hayli ıslahatın ve fikrin filizlenmesi için bir alan yarattı. örneğin sıhhat sistemi, toplumsal güvenlik, Lübnan [Devlet] Üniversitesi bile… Tüm bunlar ya LUH ya da LUH’u yöneten insanların önerdiği programların bir kararıydu. Soldan yanlışsız bu biçimdesi bir yaklaşım ülkede vardı ve dayanak de görüyordu. Uğruna savaşılan da buydu. Biz, savaşın bu ilerlemeyi engellemek için başladığını düşünüyoruz. Sınıf çabasının üzerine serilen örtülerden bir başkası de “Biz Arap değiliz Fenikeliyiz” fikriydi. Ya da “Filistinliler bizi işgal etmek için burada” niyeti -sanki bu yorum bir şey tabir ediyormuş gibi… Filistinliler İsrail’e ve onun Lübnan’daki müttefiki olarak gördüklerine karşı silahlı çaba yürüttüyse de da yalnızca mülteciler… Lakin tüm bu siyasi atmosferin değişimi tüm ülkeyi daha eşit ve adil bir alternatife yöneltiyordu. bununla birlikte iki milliyetçi kutba bölünüp çatışmak, emperyalist güçlerin ülkelerin bu ülkede oynamak istediği oyundu ve onların bakış açıyla şahane bir biçimde işe yaradı.
‘BİRBİRİNİ ÖLDÜRMÜŞ HER İKİ KİŞİNİN DE ULUSAL KAHRAMAN OLMASI ÇOK GARİP’
Tüm bunları örtmeyi başardıkları andan beri mezhepsel çatışma devam ediyor. Beşerler “Biz yalnız yaşayabiliriz” diye düşünmeye başladı ve bunu 1975-1990 içinde yaptılar. bu vakitte Hristiyanların bölgeleri neredeyse külliyen Müslümanların bölgelerinden ayrılmıştı. Herkes kendi bölgesini yönetiyordu. Lübnan Kuvvetlerinden ya da öbür sağ partilerden kimileri o periyottan gurur duyuyor! “bu biçimdelar buralarda tek yönetici bizdik, istediğimiz bayrağı sallandırabiliyorduk, kimse bize bir şey dayatmıyordu…” üzere kanılar, Lübnan’nın her yerindeki bütün topluluklarda “Biz kendi başımızın dermanına bakabiliriz. Başkalarıyla birlikte yaşamak istemiyoruz zira bizi öldürmek istiyorlar” üzere bir reaksiyona niye oldu. Bu da kelam konusu kümelere takviyesi arttırdı.
Savaştan daha sonra imzalanan Taif Mutabakatıyla ülkedeki her şey birkaç başkana dağıtıldı. Suikasta uğrayan Refik Hariri birçok bugün hâlâ varlığını sürdürüyor: Velid Canbolat, Nebil Berri. Hristiyanlar da bir biçimde vardı: Caca o sırada cezaevindeydi Mişel Avn ise Fransa’da sürgünde… Hristiyanlar da bu mutabakatın bir kesimiydi. Bu da bir nevi ‘istikrar’ yarattı. Az evvel de bahsetmiştik, istikrar derken halkın değil siyasi seçkinin ‘istikrarından’ kelam ediyoruz. Fakat bu beraberinde çatışmanın sona ermesine niye oldu. Beşerler artık sokakta silahlarla savaşmıyordu. Ülke bir manada açıldı.
Buna karşın savaşın mirası hâlâ olduğu yerde duruyordu. Bugün bunu fazlaca güzel bir biçimde bakılırsabilirsiniz. Beyrut’un mahallelerini ayıran ‘sınır çizgilerinde’ buna siz de rastlayabilirsiniz. Tayouneh’in yanındaki Şiyah üzere yerlerden yürümeye başlarsanız sağınızda Emel Hareketi bayraklarını, solunuzda ise beyaz bayrakları [Lübnan Kuvvetleri] bakılırsaceksiniz. Yalnızca bir sokağın ayırdığı yerde tansiyonu hissedebiliyorsunuz. Ya da Eşrefiye’ye girdiğiniz Beşir Cemayel’in fotoğraflarını görüyorsunuz. Beşir Cemayel, bütün Lübnan Hristiyan sağ partileri için (Sadece Kataeb değil) ulusal bir kahraman: “Cumhurbaşkanıydı, Lübnan için bir planı vardı ve o yüzden öldürdüler” diye görüyorlar, artık her neyse o plan (!) Öteki bir yerde birebir Beşir Cemayel’e suikast düzenleyen adama kahraman olarak müzikler yazıldığını görüyorsunuz. Objektif olmak gerekirse durum bu. Biz kendimizi epey açık bir biçimde Beşir Cemayel’in fikirlerine ve Lübnan’ı İsrail ile müttefik yapması duruşuna karşı konumlandırıyoruz. Lakin bir ülkede birbirini sözün tam manasıyla öldürmüş iki kişinin de birebir anda ‘ulusal kahraman’ olarak görülüyor oluşu biraz garip bir durum.
Bu bölünmüşlük yalnızca varlığı sürdürmekle kalmıyor, bununla birlikte krizle bir arada daha da derinleşiyor. Zira mezhepçi güçler için, kendi makûs siyasetlerinin sorumluluğunu başkalarına yıkmak fazlaca kolay. Bugünlerde Suriyelilere karşı çok dramatik bir biçimde tırmanan ırkçı nefreti nazaranbilirsiniz. Güya tüm ekmeğimizi Suriyeli mülteciler yemiş gibi! Hayır, bu biçimde olmadı örneğin. Bu ülke iflas etmiş bir ülke ve artık tahıl ihraç edemiyor. Meselelerin gerçek niçinlerini anlamak gerekiyor. Lakin beşerler hâlâ ‘kolay hedefteki’ öteki kümelere saldırıyor. “Lübnan Suriyeliler gelmedilk evvel 4 milyondu, artık 8 milyonuz. Bakın onlar ekmeğimizi bitirdi.” Bu ülkenin her yerinde insanların lisana getirdiği şeyler. Tüm bunların gerisindeki gerçek sıkıntıları işaretlemeye çabalayan hayli küçük bir kesim hariç.
Son olarak tüm bu krizden çıkışta LKP olarak savunduğunuz alternatifi nasıl tanımlayabilirsiniz? Ülkü alternatifinize ulaşmak için atılacak çeşitli adımlarda nasıl bir strateji benimsiyorsunuz?
Bizim için öncelik ülkemizdeki öteki kimi farklı partiler ve hareketlerle bir koalisyon kurmaktır. Gerçek bir program sunan, sokakta hengame eden bir siyasi koalisyon kurmak. Ülkenin sahip olduğu tek umut bu. Halk hareketi üzerinde yükselen bir programın ben solcu olmasını isterim ve bunu biz komünist parti olduğumuz için söylemiyorum. IMF’nin sunduklarına ve Lübnan hükümetinden talep ettiklerine bile baksanız, ‘solda’ kaldıklarını goreceksiniz. elbette her istikametten emperyalistler, buna kuşku yok. Lakin IMF bile Lübnan hükümetinin yaptığından daha solda kalıyor. ötürüsıyla sola gerçek kayış ülke için tek yol üzere görünüyor. Bu da sol hareketler ve bilhassa LKP’nin atılımı için bir itki olmalı. Seçimlerde olan da aslına bakarsanız buydu. Bunu her yerde gorebilirsiniz, sokak hareketleniyor, seçim sonuçları, birbiri gerisine açılan ve sol propaganda yapan toplumsal medya kanalları…
bu biçimde bu süreçte partinizin güçlendiğini söyleyebilir misiniz?
Destek ve ilgi manasında katiyen son devirde büyük bir artış gözlüyoruz. Bilhassa de seçim periyodunda. bir fazlaca kişi LKP’nin bir çeşit koalisyon ile seçime girmesinden hayli mutluydu. Bunu hayli uzun vakitten beri talep ediyorlardı. “Sol, başka sol yahut daha az sol hareketlerle ya da partilerle bir ortada olmalı” talebini yerine getirmeyi başardık. Bu LKP için de yeni bir fikir stili, lakin hakikat bir üslup olduğu kanıtlandı. örneğin artık 2-3 milletvekili ile direkt bağımız var. Daha öncesinde yalnızca Saida’dan Osama Saad vardı. Bu bizim için mutlaka siyasi bir ileri adım. Programlarımızı artık meclis içerisinden de tartışmaya açma imkânımız var.
Altı kümeyle her hafta sistemli olarak görüşüyoruz. Sol bir kutba gereksinimimiz var. Alışılmış bu gelmekte olan şeylere dair de aşikâr bir koalisyon yaratmamızı gerekiyor, bilhassa de sokağı tutma manasında.
Yani bu koalisyonu seçimden öteye götürme üzere bir maksadınız var?
Tartışmaların nasıl ilerleyeceğine bağlı elbette lakin evet. Bu mutlaka bizim emelimiz.
Geçtiğimiz Mayıs ayında ülkede genel seçimler düzenlendi. En çarpıcı sonuç, mecliste yeni bir kümenin oluşması oldu, çiçeği burnunda bu küme yer yer 2019’daki sokak şovlarına atıfla ’17 Ekim’ olarak anılıyor. Lübnan Komünist Partisi (LKP), Mayıs seçimlerine bir ekip ittifaklar yaparak girdi ve tarihinin en başarılı seçim neticelerindan birine ulaştı.
Biz de LKP Siyasi Ofis Üyesi Raghid Jraidini ile Beyrut’taki genel merkez binasında buluştuk. Seçim sonuçlarını, hem LKP’nin stratejisini değerlendirdik. Ülkedeki ekonomik krizin niçinlerine, gayret yollarına ve alternatiflere değindik. Fakat daha epey Lübnan’daki mezhepsel devlet sisteminin nasıl işlediğine dair dikkat cazip bir sohbet gerçekleştirdik. Ülkenin geçmişten bugüne kimi çelişkilerini anlatan Jraidini tarihi olarak niye ve nasıl mezheplerin sınıf çabasını örtmede kullanıldığını anlattı.
Raghid Jraidini
ilk vakit içinderda geçtiğimiz seçimlerden başlayalım. Partiniz seçimlere geniş bir ittifak ile birlikte girdi ve çeşitli bölgelerde ortak adayları destekledi. Hatta desteklediğiniz kimi adaylar meclise girdi. Sizin de ortasında bulunduğunuz bu ittifak eforunun temeli neye dayanıyordu?
Önce ittifaktan başlayayım. Geçtiğimiz seçimlerde bir arada olduğumuz hareketler sıklıkla Lübnan’da yaşanan Ekim 2019 Ayaklanmasının bir kesimiydi. Bu hareketler ya ayaklanma içerisinde doğan ya da evvelinde var olan lakin ayaklanma ile birlikte ilerleme kaydedip ivme kazanan hareketler. Halihazırda bağlantımız olan bu kümelerle siyasi tartışmaları hızlandırdık. Siyasi temelimiz Lübnan’daki sorunun ne olduğu anlayışımız üzerine kuruldu. Yani parti seçim sisteminin işleyiş formundan dolayı tüm ülkede tek bir ittifaka gitmedi. Her seçim bölgesinde kiminle ittifak kurulacağına dair kılavuzumuz vardı.
Seçim sistemimizin pek makûs olduğunu söylemek gerekir. Sistem mezhepçi partileri her vakit seküler parti ya da hareketlerin önüne koyuyor. Bu da seçimle her farklı bölgede nasıl başa çıkmanız gerektiğine dair bir soru işareti yaratıyor. örneğin Güney’i ele alalım ki bence ülkedeki en ihtimamlı birlik uğraşıydı. Güney III Bölgesinde, Li Haqqi, MMFD ve öbür büyüklü küçüklü mahallî parti ve kümelerle ittifak yaptık, bölgede partimizin daha kuvvetli bir varlığı bulunmasına karşın. Burada adaylarda ve adayların seçim programlarında açık bir sol bakışı benimsedik ve iki sandalye kazanmayı başardık. Milletvekilleri her ne kadar direkt üyemiz olmasa da bu, LKP için bir birinci. Parti olarak direkt desteklediğimiz iki adayın parlamentoya girmesi büyük bir şey. Bilhassa de tüm sandalyelerin Şii çoğunluk tarafınca alındığı ve onlar tarafınca yönetildiği Güney için daha da büyük değer taşıyor. İç Savaşın akabinde tüm sandalyeler de daima bu güçler tarafınca denetim ediliyordu.
İttifakın Lübnan’ın öbür bölgelerindeki adayları, sol fikirlerin daha az etkisindeydi. Yani açıkça bir ‘sol’ adaydan öte daha geniş bir ‘hükümet zıddı koalisyon’ vardı, Lübnan Dağı III bölgesinde olduğu üzere. Yalnızca program birliği eforu değil, bununla birlikte aday belirlemede çeşitli tartışmalar da yürütüldü. Bu tartışmaların akabinde destekleme sonucu aldık ve bir daha parti üyesi olmayan fakat parti tarafınca desteklenen iki aday seçildi. Aslında dahil olduğumuz listelerde siyasi gündemi belirlemeyi başardık. En azından geniş manada kısmen sola gerçek. Bankaların yaşadığımız krizden sorumlu tutulmaları konusunda kararlıyız. birebir vakitte hem İsrail’e birebir vakitte İsrail’in Lübnan’ı ülkenin altyapısıyla birlikte mümkün olan her fırsatta yok etmek isteğine muhakkak karşıyız. Lübnan’da yaşanan sosyo-ekonomik problemleri vurgulama ve bakış açımıza nazaran bu soruları yöneltme konusunda kararlıyız. Özetle bizim seçimlerde ittifaklara yaklaşırken sahip olduğumuz çizgiler bunlardı. LiHaqqi ile tüm listelerde ittifakımız vardı. MMFD ile birtakım yerlerde tıpkı listelerde uzlaşmayı başaramadık ki bu da Lübnan’da çok olağan.
Peki seçim sonuçlarını nasıl değerlendiriyorsunuz?
neticeleri nispeten düzgün olarak kıymetlendiriyoruz. Çok fazla kişi birinci defa parlamentoya girdi ve yeni bir parlamenter güç oluştu. Bu demek değil ki parlamentoya giren kelam konusu 15 vekilin tamamı birebir siyasi tarafta hareket ediyor.
Seçim sisteminin yapısı sizi nasıl etkiliyor?
LKP ülkenin her alanına yayılmış durumda. “Sadece Şii bölgelerinde varız lakin Hristiyan bölgelerinde yokuz” üzere bir durum ya da bunun tam aykırısı kelam konusu değil. Birçok seküler hareket için de birebirini söyleyebiliriz. Bu da siyasi sınıfın Lübnan’ı çok küçük ve mezheplere nazaran bölerek bir seçim sistemi yaratmasına niye oldu. kimi vakit bu bölünmeler coğrafik olarak da bir şey tabir etmiyor.
örneğin Saida bir noktada duruyor. Jezzine ise onun doğusunda. Bu ikisinin içinde ise öbür bir yerleşim var. Lakin Sünni-Hristiyan sandalyeli bir bölge yaratmak istedikleri için, Saida ve Jezzine’i -coğrafi olarak hiç bir bağları olmamasına rağmen- birebir seçim bölgesine yerleştirmeye karar verdiler. Ortalarındaki yerleşim ise Şii olduğu için Sur bölgesine bağlandı, zira “Şiileri Sünniler ve Hristiyanlarla bir ortaya getiremeyiz, o niçinle Şiileri ‘Şii bölgesine’ gönderelim” üzere bir mantık izliyorlar. ötürüsıyla bu biçimdesine rastgele seçim bölgeleri yaratmak, ülkenin her köşesinde özgürce birebir mezhep önderini seçebilmek haricinde hiç bir mana söz etmiyor. Bu yalnızca bir örnek.
Hariri’nin partisinin seçimlere parti ismiyle girmemesi bu durumu etkileyebilir mi sizce?
Hariri’nin aldığı sonucun seçim neticelerinda muhakkak bir tesiri oldu. Fakat bu çok bölgesel bir tesir. örneğin Beyrut’un, Kuzey’in ve Saida’nın kimi Sünni bölgelerinde Hariri tesirliydi, lakin hepsi bu kadar. Mezheplere bakılırsa pek net bir biçimde bölündüğümüz için Hariri’nin örneğin Hizbullah ve Emel’in bulunduğu Güney II ve Güney III üzere Şii bölgelerinde hiç bir karşılığı olmadı. Sünni çoğunluğun olmadığı öteki bölgelerde de Hariri gerçek manada bir oyuncu sayılmaz. şüphesiz bir tesiri var. Ancak bizim Lübnan siyasetinde kuvvetli olduğumuz noktalarda bir şey tabir etmiyor.
Öte yandan Hariri resmen seçimlerde kendini göstermese de aslında partisinden bir hayli isim -mesela Beyrut’ta- kendi listelerini hazırladı: Eski Lübnan Başbakanı ve ortasında olduğumuz krize sonuç olacak senelerda İktisat Bakanı olan Fuad Sinyora örneğin.
Doğrusunu söylemek gerekirse Beyrut’taki Sünni çoğunluklu bölgelerde Hariri’nin seçimlere girmeme sonucu biraz ‘olumlu’ bir tesir de doğurdu. Birtakım beşerler “Eh, bu biçimde biz de değişime oy veririz” diyebildi. Ancak bu, Lübnan’daki siyasi sitemin ne kadar sıkı olduğu düşünülürse pek küçük bir kesim, epeyce az kişi bundan kaçabildi.
bir daha de seçim sonuçlarının genelini okuyacak olursak hangi art plana sahip olurlarsa olsunlar tüm Lübnan’da bir fazlaca kişinin kendisine dayatılan bu sistemden kaçtığını görüyoruz. İsmine isterseniz ‘Değişim için Adaylar’ diyebileceğiniz listeler beklenilenin epey üzerinde oy aldı. Bilhassa Lübnan Dağı’nda Aley ve Şuf bölgelerinde. Güneyde ise Marjayoun ve Hasbaiyya… Tarihî olarak her vakit Hristiyan sağ kanat partilere oy vermiş ve yerleşik feodal ailelerin pek kuvvetli olduğu Matn bölgesi üzere küçük bir yerde bile tüm sol ve ilerici güçlerin desteklediği aday, Jad Ghosn yaklaşık 9 bin oy aldı. Bölgedeki rakip iş insanlarının desteklediği ve kendilerine ilişkin bir çeşit ‘milislerin’ dehşet ve propaganda saçtığı adaylara karşı fazlaca küçük bir farkla kaybetti.
Ülkenin mezhepsel yapısının seçim sistemine tesirinden bahsettik. Lakin devletin aslında tamamı bu biçimdesine bölünerek yönetiliyor. Bu bölünmeyi daha ayrıntılı anlamak için evvel ekonomik ayağından bahsedelim. Bugün Lübnan’ın ortasında bulunduğu ekonomik sistemin, mezheplere nazaran inşa edilmiş bir ülke ile bağlantısı var mı?
Evet, bu iki şey katiyen birbiriyle alakalı. Ülkenin ekonomik sistemi çok kapitalist, neoliberal bir program ile inşa edildi, ki bu her vakit finans bölümünü başka dalların daima daha önüne koydu. Sanayi, tarım, eğitim, sağlık… Tüm bunlar “Bizim yatırım oranı yüksek şahane bankalarımız var, gelin paranızı bizim bankalarımıza yatırın” diyebilme uğruna marjinalleştirildi. Bu direkt mezhepsel bir ülke olma gerçeğiyle bağlı değil, ülkedeki bankacılık sistemini nasıl düzenledikleriyle daha hayli bağlantılı.
Bu aslında bütün ülkede çok sessiz lakin 1990’lardan 2019’a kadar geniş bir biçimde yaşanan bir Ponzi şemasıydı. En sonunda beşerler paralarının aslında büsbütün harcandığını fark ettiler. Birtakım mezhep önderleri iç savaşın akabinde kendi ortalarında bir dinamik yaratmayı denedi ve bu, hükümetteki, kamu kuruluşlarındaki ve bankalardaki bütün yüksek mercilere yayıldı.
Lübnan’daki bankacılık sistemini hakikaten tahlil etmek isterseniz şayet, mezhep başkanlarının -ya da ülkenin siyasi elitinin- orada olduğunu bakılırsaceksiniz. Bütün banka idarelerinin arkasında rastgele bir siyasi partinin tesirindeki şahısları bulacaksınız. Ortada ‘bağımsız bir bankacılık’ ya da ‘bir hükümet’ falan yok. Bu ikisi birbiriyle iç içe ve idare heyeti üyelerine baktığınızda gorebiliyorsunuz: Bakanlar, liderler, yüksek rütbeli devlet çalışanları… Ve açıp bakabileceğiniz bir şey, sır falan değil. ötürüsıyla bankacılık sistemi de mezheplere göre dağıtım fikrinin bir modülü.
Bugün yaşanan krizin ekonomik art planına dair neler söyleyebilirsiniz? Nasıl bugünlere gelindiğini biraz daha ayrıntılı anlatabilir misiniz? Size sorunun temeli nerede yatıyor?
Bu sistemi yarattıklarında, olmayan bir parayı harcadıklarını ve geri veremeyeceklerini biliyorlardı. daha sonra ne oldu? Açıktan olmasa da hükümet, bankalar ve merkez bankası insanlara şunu söyleme konusunda mutabakata vardı: “Bizim hayli düzgün yatırım oranımız var, paranızı öteki biçimde yatırım yaparak -örneğin bir fabrika açarak, ya da ziraî üretim yaparak- kullanmayın. Size yüzde 20’lik, 30’luk hatta 50’lik, 60’lık yatırım oranı öneriyoruz.”
O devir dünyadaki ortalama yatırım oranı yaklaşık 1.4 bulunmasına rağmen söylenen bu oldu. hiç bir mana tabir etmiyordu bu, nasıl bu oranları verebilirsin ki? Gerçek iktisada yatırım yapabilecek insanları tam manasıyla yağmaladılar. Ve bu para Merkez Bankası tarafınca harcanmak üzere hükümete borç verilmişti ve hükümet 1992 yılından beri her sene artarak açık veriyor. Cari açık yaklaşık 80 milyar dolara ulaştu. Bu uçurum aslında insanların bankalara yatırdığı paralarla kapatılmaya çalışıldı.
2019 yılında bankalar insanların dolar hesaplarından para çekmesini reddetmeye başladı. Lübnan lirası 1990’lardan beri sabit bir dolar kuruna sahipti. 1998 yılında Lübnan yabancı ülkelerden borç almaya başladı -ki bu da sistemin aslında çalışmadığına dair net bir sinyaldi. Daha evvel “Sorun yok, savaştan yeni çıktık, ülkeyi bir daha inşa etmemiz gerekiyor” denilerek Lübnan bankalarından Lübnan lirası borç alınıyordu.
Başka türlü halledilebilirdi tahminen lakin tamam, en azından tartışılabilir bir bahis bu. Lakin 1998’te hükümet memleketler arası bankalardan Euro ve Dolar üzere döviz formunda borç almaya başlayınca çöküş de başladı zira bu paranın nasıl geri ödeneceğine dair bir plan yoktu. O tarihten beri Lübnan’da varlık gösteren tüm yabancı bankalar (Barclays, American Express… ) hepsi Lübnan bankaları her şeyden sorumlu olacak biçimde paylarını azalttı. Tüm milletlerarası bankalar ülkeyi terk etti. Bu da aslında nelerin gelmekte olduğuna dair bir sinyaldi. Yani sorun kriz bir anda 2019’da karşımıza çıktı, “Ah paramız kalmamış” sıkıntısı değil. Katiyetle gelmekte olanı biliyorlardı zira bu işaretler satır ortasına bâtın sinyaller değildi.
Yaşamakta olduğumuz krize işte bu sistem sebep oldu: Gerçek ekonomiyi ihmal ederek, aptalca da olsa kelamda dışarıdan yatırım getirmesi beklenen finansal ve hizmet bölümüne odaklanmak. Hele ki Lübnan üzere bir ülkede bu daha da aptalca bir fikir. Lübnan ki bir yanında İsrail ordusuyla sonu bulunuyor öbür tarafta ise halihazırda düşman İsrail ile savaşa giren Suriye… Ülkeye çevreleyen bu atmosfer Lübnan’ı pek de cazip bir yatırım merkezi yapmıyor. Lübnan hiç bir vakit bu manada barışçıl bir atmosfere sahip olmadı. niye hala bu illüzyon yaratılmaya çalışılıyor? Nasıl bu fikri koruyacaksın? Koruyamadılar da. Bu ülkeyi tümüyle iflasa sürdü. Bugün Merkez Bankası aslında iflas etmiş durumda yalnızca birazcık rezervleri kaldı, önümüzdeki yıl bitmesi bekleniyor. Tabi bu elimizdeki sayılar doğruysa geçerli, her şey ‘gizli’ olduğu için Merkez Bankası rastgele bir bilgi paylaşmıyor. Bu zımnilik kanunlara alışılmamış lakin Lübnan’da kimin umurunda…
Aynı şey öbür bankalar için de geçerli. Ne kadar paralarının kaldığını açıklamıyorlar. Zira ‘bu paralar nereye gitti’ sorusuyla karşılaşmak istemiyorlar. Birtakım bankalar krizdilk evvel paralarını ülke dışarısına çıkartmayı başardı, kimileri çok tesirli bireyler de birebirini yapabildi. Zira bankaların dolar vermeyi reddedeceğini biliyorlardı ki bu, yaşadığımız kriz üzere vakit içinderda önemli bir cürüm.
bu biçimdesi derin bir kriz yaşanırken ülkede hayat nasıl etkilendi? Bilhassa işçi kitlelerin gündelik ömründe nasıl bir değişim gözlemliyorsunuz? Buna ek olarak elektrik ve öbür kimi kamusal hizmetlerin sağlanamadığı düşünülürse beşerler nasıl hayatta kalmaya çalışıyor?
Lübnan’ın hayli büyük bir kısmını oluşturan personel sınıfı, iç savaş da dahil olmak üzere, 1975’ten bu yana tarihinin en kuvvetli günlerini yaşıyor. Fiyatlar o kadar düşük ki jeneratörün faturasını bile karşılamaya yetmiyor. Ki bu yalnızca elektriğin kamusal olmayan kısmı. Beşerler rastgele bir şeyi yapabilmek için nitekim büyük bir uğraşa girişiyorlar. İşe gidebilmek, işi bitirebilmek, işten konuta dönebilmek, meskendeki ailelerini besleyebilmek için çaba ediyorlar. Şu etapta Lübnan’daki günlük hayatın her evresi bir gayret. Açıkça bakılırsabilirsiniz ki beşerler öfkeli ve yorgun -ama sıklıkla yorgun.
Bu krizle birlikte toplumsal yapımız külliyen çökmüş durumda. Bunun bizim sosyopolitik etrafımıza uzun vadede büyük tesirleri olacak. Eminim Lübnan’da kısa bir süre geçirseniz bile bunu kendiniz de basitçe bakılırsabilirsiniz. İki başka elektrik faturası ödeyip yarım hizmet almayı bile aştık. Beşerler şarj ettikleri akülere güveniyor ve bu biçimdesi bir ortamda kapitalizmin ‘harika bir biçimde’ pazarladığı eserler var. Yalnızca Lübnan için üretilmiş eserlere rastlıyoruz: Güneş Gücü panelleri, pervaneler… Üretici firmanın sitesine girdiğinizde ‘Lübnan için üretilmiştir’ üzere tabirlere rastlıyoruz! Ah, fazlaca teşekkür ederiz ne kadar naziksiniz bize güneş gücü sağlıyorsunuz, ne kadar hoş (!)
Özetle durum bu. Her biçimde çaba veriyoruz ve hayatta kalmayı başarabilmeye çalışıyoruz. Lübnan’da büyük bir çoğunluğun yaşadığı hayat bu. Bilhassa de kamu dalı. Hükümet için çalışan beşerler evvelden sıhhat kimi toplumsal haklardan bakılırsace daha güzel bir biçimde yararlanabiliyordu. Tabi bir hayli eksiği vardı bu sigortaların lakin en azından kimi taban avantajlar da sağlıyordu. Maaşları düşüktü lakin 2014-15 periyodunda ülkede büyük şovlar düzenlendi ve sonuç olarak maaşlar enflasyon oranına bakılırsa bir daha düzenlendi -1990’lardan beri bu biçimdesi bir düzenleme yapılmamıştı. Ülkü biçimde olmadı bu artış lakin bir daha de aylık kazandıkları para en azından taban bir hayatı karşılamak için kafiydi.
Şimdi ise durum farklı. örneğin şahsi bir örnek vereyim. Devlet okulunda öğretmen olarak çalışan annem krizdilk evvel yaklaşık 2 bin dolar maaş alıyordu. Artık maaşı aylık 120 küsür dolar… Kamu kesiminde çalışan şimdi herkes için durum birebir. Bu da ülkenin önemli bir kısmı demek oluyor. Birden fazla yaşayabilmek için Lübnan dışarısında çalışan ve her ay birkaç yüz dolar gönderen çocuklarına, akrabalarına güveniyor. Geçtiğimiz 2-3 yıl içerisinde inanılmaz sayıda genç ülkeyi terk ettikten daha sonra bu bir ‘trend’ olmaya başladı. Üniversiteyi bitirmeseler bile rastgele bir programa başvurup gidiyorlar. Ya da çalışmaya gidiyorlar. Ülkede yaşayan gençler olarak şu biçimde bir etrafımıza bakınca bile tüm arkadaşlarımızın gittiğini görüyoruz. Son iki ay içerisinde tüm vaktimi insanlara veda ederek geçirdim.
Peki Lübnan’dan ayrılanların her sınıftan ya da her mezhep kümesinden olduğunu söyleyebilir miyiz?
Doğrusunu söylemek gerekirse evet, tüm sınıflar için birebir yorumu yapabiliriz. Tüm ekonomik sınıflara ve farklı mezhepsel kümelere yayıldı. Zenginler aslına bakarsan ayrıldı, imkanları var: Tek yapmaları gidip bir ülkede bir konut almak. Bu aslına bakarsanız yaşanıyordu lakin bugünlerde daha da arttı. Lakin gerçek gayret bu kadar parası olmayan beşerler için geçerli. Vizeye başvurup onay almak, çalışma müsaadesi almak… Bunlar uğraştırıcı şeyler.
Ancak son vakit içinderda Lübnan’da bir hayli kişi yalnızca ülkeden kaçmak ve denizde olmak istiyor: Şişme botlarla ya da kiralık teknelerle Türkiye’ye, Kıbrıs’a ya da Yunanistan’a ulaşmaya çalışıyor. Birçok vakit başarısız oluyorlar, bir fazlaca kişi denizde hayatını kaybetti.
Lübnan’da bugün yaşanan gerçek bu. Beyrut’ta bu o kadar görünür değil. Lakin Trablusşam’ı, Bekaa’yı ya da rastgele bir bölgeyi ziyaret ederseniz bu çabayı daha net gorebilirsiniz. Beyrut’ta yaşayan beşerler hâlâ bir çeşit nazaranceli ayrıcalığa sahip. Personel sınıfının ömrünü yaşadığı yerlere gittiğinizde en güzel haliyle sefaleti bulacaksınız. Sokakta en saf haliyle sefalet yaşanıyor.
Ek olarak hükümet son periyotta ‘elimizde pasaport kalmadı’ diyerek bize yeni pasaport vermeyi reddediyor. “Yarım milyon pasaport sipariş ettik” diyorlar nereden, ne vakit geleceği aşikâr değil. şahsi fikrimce bu, ülkeyi terk edenlerin sayısını azaltmak için yapılıyor. örneğin benim pasaportum geçerliliği yılın başında bitmiş oldu ve hâlâ yenileyemedim. Randevu aldım ancak randevuyu Kasım ayına verdiler. Bu demek oluyor ki pasaportum gelecek sene elime geçecek. Aslında Lübnan’da yaşayan bir epey insan bu manada bir ‘esir’ sayılır.
Lübnan’ın her yerindeki insanların bu krizden dolayı öfkeli ve yorgun olduğunu lisana getirdiniz. Sizce bu öfke ve yorgunluk bir kademede doyum noktasına ulaşacak ve sokağa çıkacak mı? Beşerler nereye kadar buna dayanabilir?
İnsanları ortasında bulunduğumuz krize karşı seferber edebilme kapasitesine sahip olma noktasında siyasi hareketlerin ve partilerin üzerinde büyük bir sorumluluk var. Beşerler sokağa çıkacak, bu kesin. Rastgele bir şey olduğunda beşerler sokağı kullanıyor. halbuki değerli olan şey şu: Mümkün bir sokak performansına taraf verebilecek bir siyasi hareket var mı? Beşerler yalnızca öfkeli bir biçimde bağıracak mı? Yoksa bu beşerler tarafınca yaratılan bir siyasi hareket olacak mı? Bir şey talep ediyorlar mı? Yoksa yalnızca öfkeliler ve bağırıyorlar mı?
Bu ikilemi Lübnan’da 2019 Ayaklanması sırasında yaşadık. Gerçek bir değişim talep edip alternatif bir program sunarak (ya da gelecekte tartışılmak üzere alternatif program fikri lisana getirerek) seferber olan bireyler tahminen azınlık değildi lakin katiyetle çoğunluk değildi. Oradaki birçok kişi yalnızca orada olmak ve öfkeli olmak için toplanıyordu. Fakat bu onları onların kabahati değil, siyasi kümeler olarak aslında bizim hatamız. İnsanları bizim uğraşımıza katmaya ikna edecek bir program sunmayı başaramadık, hâlâ da zorlanıyoruz. İnsanların bakıp da “Evet, ben şunu, şunu, şunu istiyorum. Yalnızca şu, şu, şu niçinden öfkeli değilim” diyebilmeli. Bu, bilhassa sol partilerin ve hareketlerin ülkeye sol bir alternatif sunabilmek ismine alması gereken bir sorumluluk. Ki bizim ülkemizde bu biçimdesi bir alternatif hiç düşünülmedi.
Burada Lübnan’ın mezhepçi sistem idaresine geri dönmemiz gerekebilir. Ekonomik açıdan değindik fakat siyasal ve toplumsal açıdan mezhepçiliğin nasıl bir tesire sahip olduğunu söyleyebiliriz? Kökleri ne kadar derine gidiyor?
Mezhepçi sistemin birinci hedefi ülkedeki solcu, seküler, ilerici bütün hareketleri yok etmektir. Zira bu hareketler, birtakım bölgelerin birtakım mezhepleri kelamda temsil eden kümeler tarafınca yönetilmesini zarurî kılan idare sistemini kıracaktır. Bu kümelerin seçkinleri mezhepçi fikirlere dayanarak yarattığımız ‘hükümette’ birleşiyor. Biliyorsunuz, Cumhurbaşkanı Hristiyan, Başbakan Sünni, Meclis Lideri Şii olmalı, klasik hikaye… Lakin bu aslında tüm hükümet durumları için geçerli. örneğin diyelim bir kamu kuruluşunun genel müdürü olacaksınız beklemeniz gerekiyor. Diyelim Sünni’siniz ve öbür durum için bir Hristiyan aday bulunmuyor. Bu durumda beklemeniz gerekiyor. O durum, ‘istikrarı’ muhafaza ismine her mezhep temsil edilene kadar boş kalacak. Lakin bunun bir istikrar falan sağladığı yok, mezhepçi Lübnan’ı daha da mezhepçileştiriyor. İşinde güzel misin? Hünerlerin neler? Bunlar hiç önemsenmiyor. İşinde epey berbat olsan da o işe başvuran tek Sünni isen (örnek veriyorum) o konumu sen kapabiliyorsun.
Parlamentoda da birebir şey oluyor. Diyelim siyasi hiç bir geçmişin olmayan siyasetle de uzaktan yakından ilgilenmeyen birisiniz. Lakin babanız bölgede değerli bir feodal başkan ve fazlaca parası var, bir epey kişi de ona çalıyor… Siz de bu yüzden seçime giriyorsunuz ve kazanıyorsunuz. Yani direkt sahip olduğumuz mezhepçi rejim, bu feodallere idareye katılma hakkını veriyor.
Bu sistemin izini sürerek epeyce daha gerilere, Imara periyoduna kadar gidebilirsiniz. Mezhepçiliğin temelleri ne savaş sırasında, Osmanlılar gittiğinde ne de Fransızlar geldiğinde atıldı. Çok daha öncesinde ülkede köklerini salmıştı. Vakit içerisinde düzeyi gitgide şiddetlendi. Lübnan’ın tarihine bakarsanız, bir epey mezhep savaşı yaşandığını görürsünüz.
Yani sistem mezhepçi başkanların yerlerinde kalabilmesini kolaylaştırmak için kuruldu. Bugüne kadar da sistemi müdafaayı başardılar. Bilhassa de birtakım mezhepçi kümelerin, birtakım milletlerarası güçlerle işbirliği yapması, başkalarının ise öteki güçlerle ittifaka gitmesi korunmasını sağladı. Çok net bir biçimde görüyorsunuz: Hizbullah ve Emel, İran ile; Gelecek Hareketi (Hariri) ve Lübnan Kuvvetleri, Suudiler ve ABD ile… Milletlerarası güçler listesi bu biçimde devam ediyor. örneğin Fransa, 1930’lardan, 1940’lardan beri Hristiyanları destekleyerek bir rol oynadı. Yani işin bu memleketler arası yanı mezhepsel sistemin korunmasını sağladı ve hâlâ çok düzgün işliyor.
BİR OSMANLI TAKTIİĞİ: SINIF UĞRAŞINI MEZHEP İLE ÖRTME
Uzun vakittir ülkedeki tansiyon dışarıdan bir gözle bakıldığında kimi vakit ‘mezhepsel’ görünebiliyor. Kimileri Lübnan’da yaşanan çatışmayı mezhepsel bir bakış açısıyla ‘Şii-Sünni’ ya da ‘Müslüman-Hristiyan’ çatışması olarak değerlendirmeyi tercih ediyor. Fakat Lübnan gerçekliğinde çatışmanın nitekim dini niçinleri olduğunu düşünüyor musunuz, yoksa farklı çıkarların çatışması mı kelam konusu olan?
Lübnan tarihinde sınıf çabası daima hazır bulunmuş, daima var olmuştur -kimi vakit dini bir karektere dönüşse bile. Lakin sıklıkla dünyanın geri kalanında olduğu üzere başlar, sonuçta bu bir sınıf uğraşı. Yani çalışanlar ve çalıştıkları alana sahip olanlar içindeki uğraş. Osmanlı idaresinde sistem bu farklılıklarla nasıl başa çıkacağını yeterli biliyordu. Bu fikre dayanarak kimi bölgelerde mezhepler ortası rekabet yarattılar. Diyelim bir kasabada Hristiyan çiftçiler çalışıyor. Bu toprağa Hristiyan bir yönetici atamak yerine -ki olağan olan bu zira tüm kasaba Hristiyan- Dürzi birini başa getiriyorlardı. Ki bunu o periyodun Lübnanlı siyasi seçkini de uyguluyordu. Zira öfkelendiğinde, bu öfkeni Dürzi yetkiliye yöneltiyordun, Hristiyan toprak sahibine değil. Bu durum tüm sınıf uğraşı öbür bir şeye, öbür bir oyuna çeviriyor. Alışılmış bu basitçe bir mezhep savaşına ya da çatışmasına dönüşebilir: “Dürziler bizi açlıktan öldürüyor”. Artık sorun ‘toprak sahibi bizi öldürüyor’ sıkıntısı olmuyor, “Dürziler Hristiyan toprak sahibine karşı savaşıyor” ve hristiyanlar da “Dürzileri bölgemizden kovacağız” diye galeyana geliyor. Bu durum hâlâ devam ediyor.
Yaşananı anlamak için epey açık bir örnek. Şimdilerde daha karmaşık düzeyde bu usul yürütülüyor lakin temelde hakikaten tıpkı fikir var: Ne vakit bir sınıf gayreti sivrilse bu kesitler bir biçimde mevcut çabayı bir mezhep çabasına dönüştürüyor. Beşerler da birden fazla vakit bu tuzağa düşüyor. Bunun bir öbür sebebi de sol hareketlerin tarihin her kademesinde rol oynayamamış, personel sınıfını örgütleyememiş ve gerçek uğraşa yönlendirememiş olmasıdır. Ki gerçek uğraş bu mezhepçi saçmalığa karşı savaşmaktır. Mevcut sistem yalnızca sınıfsal çabayı örtmeye yarıyor. Ülkenin her yanında sınıf gayreti yükseliyor. Fakat mezhep örtüsünün altında kalıyor. Lakin bizim bu örtüyü kaldırma imkanımız var.
1970’lerde Lübnan’da mezhepçi sisteme karşı ilerici güçlerin daha kuvvetli bir alternatif oluşturduğunu görüyoruz. Bugün ise bahsetmiş olduğumiz mezhepçi statüko partilerine baktığımızda, son periyotta seçimlerde bir derece kan kaybetmiş olsalar da hâlâ çok kuvvetli olduklarını, hatta geçmişe (1970’lere) oranla daha da fazla takviye gördüklerini görüyoruz. Az evvel bir örnek ile mezheplerin nasıl sınıf savaşını örtmede kullanıldığını anlattınız lakin mezhepçi partilerin bugünkü güçlerinin ve halktan aldıkları takviyenin art planını ve yükseliş niçinlerini biraz daha ayrıntılı bir biçimde anlatabilir misiniz? Sistem açısından 1970’lerden bugüne ne yaşandı da güçleri arttı?
Aslında fazlaca şey oldu. En kıymetlisi memleketler arası -özellikle de Amerikan- müdahalesi. 1960’larda ve 1970’ler başında var olan Lübnan Ulusal Hareketi (LUH) İlerici Sosyalist Parti’den (İSP) Kemal Canbolat liderliğinde, LKP ve öbür ilerici güçleri ve Arap milliyetçisi partileri içeriyordu. (Bu da dikkat cazibeli bir mevzudur, yaşanan şeylerden biri de ‘Arap milliyetçiliğiydi’ ki bu, Lübnan’ı ‘Arap ülkesi’ görmeyenlerle “Biz Arap dünyasının parçasıyız” diyenler içinde bir farklılık yarattı. Natürel bu daha farklı bir bahis, şimdilik buna odaklanmayalım.)
Ülkedeki bu hareket Lübnan’da daha evvel olmayan bir hayli ıslahatın ve fikrin filizlenmesi için bir alan yarattı. örneğin sıhhat sistemi, toplumsal güvenlik, Lübnan [Devlet] Üniversitesi bile… Tüm bunlar ya LUH ya da LUH’u yöneten insanların önerdiği programların bir kararıydu. Soldan yanlışsız bu biçimdesi bir yaklaşım ülkede vardı ve dayanak de görüyordu. Uğruna savaşılan da buydu. Biz, savaşın bu ilerlemeyi engellemek için başladığını düşünüyoruz. Sınıf çabasının üzerine serilen örtülerden bir başkası de “Biz Arap değiliz Fenikeliyiz” fikriydi. Ya da “Filistinliler bizi işgal etmek için burada” niyeti -sanki bu yorum bir şey tabir ediyormuş gibi… Filistinliler İsrail’e ve onun Lübnan’daki müttefiki olarak gördüklerine karşı silahlı çaba yürüttüyse de da yalnızca mülteciler… Lakin tüm bu siyasi atmosferin değişimi tüm ülkeyi daha eşit ve adil bir alternatife yöneltiyordu. bununla birlikte iki milliyetçi kutba bölünüp çatışmak, emperyalist güçlerin ülkelerin bu ülkede oynamak istediği oyundu ve onların bakış açıyla şahane bir biçimde işe yaradı.
‘BİRBİRİNİ ÖLDÜRMÜŞ HER İKİ KİŞİNİN DE ULUSAL KAHRAMAN OLMASI ÇOK GARİP’
Tüm bunları örtmeyi başardıkları andan beri mezhepsel çatışma devam ediyor. Beşerler “Biz yalnız yaşayabiliriz” diye düşünmeye başladı ve bunu 1975-1990 içinde yaptılar. bu vakitte Hristiyanların bölgeleri neredeyse külliyen Müslümanların bölgelerinden ayrılmıştı. Herkes kendi bölgesini yönetiyordu. Lübnan Kuvvetlerinden ya da öbür sağ partilerden kimileri o periyottan gurur duyuyor! “bu biçimdelar buralarda tek yönetici bizdik, istediğimiz bayrağı sallandırabiliyorduk, kimse bize bir şey dayatmıyordu…” üzere kanılar, Lübnan’nın her yerindeki bütün topluluklarda “Biz kendi başımızın dermanına bakabiliriz. Başkalarıyla birlikte yaşamak istemiyoruz zira bizi öldürmek istiyorlar” üzere bir reaksiyona niye oldu. Bu da kelam konusu kümelere takviyesi arttırdı.
Savaştan daha sonra imzalanan Taif Mutabakatıyla ülkedeki her şey birkaç başkana dağıtıldı. Suikasta uğrayan Refik Hariri birçok bugün hâlâ varlığını sürdürüyor: Velid Canbolat, Nebil Berri. Hristiyanlar da bir biçimde vardı: Caca o sırada cezaevindeydi Mişel Avn ise Fransa’da sürgünde… Hristiyanlar da bu mutabakatın bir kesimiydi. Bu da bir nevi ‘istikrar’ yarattı. Az evvel de bahsetmiştik, istikrar derken halkın değil siyasi seçkinin ‘istikrarından’ kelam ediyoruz. Fakat bu beraberinde çatışmanın sona ermesine niye oldu. Beşerler artık sokakta silahlarla savaşmıyordu. Ülke bir manada açıldı.
Buna karşın savaşın mirası hâlâ olduğu yerde duruyordu. Bugün bunu fazlaca güzel bir biçimde bakılırsabilirsiniz. Beyrut’un mahallelerini ayıran ‘sınır çizgilerinde’ buna siz de rastlayabilirsiniz. Tayouneh’in yanındaki Şiyah üzere yerlerden yürümeye başlarsanız sağınızda Emel Hareketi bayraklarını, solunuzda ise beyaz bayrakları [Lübnan Kuvvetleri] bakılırsaceksiniz. Yalnızca bir sokağın ayırdığı yerde tansiyonu hissedebiliyorsunuz. Ya da Eşrefiye’ye girdiğiniz Beşir Cemayel’in fotoğraflarını görüyorsunuz. Beşir Cemayel, bütün Lübnan Hristiyan sağ partileri için (Sadece Kataeb değil) ulusal bir kahraman: “Cumhurbaşkanıydı, Lübnan için bir planı vardı ve o yüzden öldürdüler” diye görüyorlar, artık her neyse o plan (!) Öteki bir yerde birebir Beşir Cemayel’e suikast düzenleyen adama kahraman olarak müzikler yazıldığını görüyorsunuz. Objektif olmak gerekirse durum bu. Biz kendimizi epey açık bir biçimde Beşir Cemayel’in fikirlerine ve Lübnan’ı İsrail ile müttefik yapması duruşuna karşı konumlandırıyoruz. Lakin bir ülkede birbirini sözün tam manasıyla öldürmüş iki kişinin de birebir anda ‘ulusal kahraman’ olarak görülüyor oluşu biraz garip bir durum.
Bu bölünmüşlük yalnızca varlığı sürdürmekle kalmıyor, bununla birlikte krizle bir arada daha da derinleşiyor. Zira mezhepçi güçler için, kendi makûs siyasetlerinin sorumluluğunu başkalarına yıkmak fazlaca kolay. Bugünlerde Suriyelilere karşı çok dramatik bir biçimde tırmanan ırkçı nefreti nazaranbilirsiniz. Güya tüm ekmeğimizi Suriyeli mülteciler yemiş gibi! Hayır, bu biçimde olmadı örneğin. Bu ülke iflas etmiş bir ülke ve artık tahıl ihraç edemiyor. Meselelerin gerçek niçinlerini anlamak gerekiyor. Lakin beşerler hâlâ ‘kolay hedefteki’ öteki kümelere saldırıyor. “Lübnan Suriyeliler gelmedilk evvel 4 milyondu, artık 8 milyonuz. Bakın onlar ekmeğimizi bitirdi.” Bu ülkenin her yerinde insanların lisana getirdiği şeyler. Tüm bunların gerisindeki gerçek sıkıntıları işaretlemeye çabalayan hayli küçük bir kesim hariç.
Son olarak tüm bu krizden çıkışta LKP olarak savunduğunuz alternatifi nasıl tanımlayabilirsiniz? Ülkü alternatifinize ulaşmak için atılacak çeşitli adımlarda nasıl bir strateji benimsiyorsunuz?
Bizim için öncelik ülkemizdeki öteki kimi farklı partiler ve hareketlerle bir koalisyon kurmaktır. Gerçek bir program sunan, sokakta hengame eden bir siyasi koalisyon kurmak. Ülkenin sahip olduğu tek umut bu. Halk hareketi üzerinde yükselen bir programın ben solcu olmasını isterim ve bunu biz komünist parti olduğumuz için söylemiyorum. IMF’nin sunduklarına ve Lübnan hükümetinden talep ettiklerine bile baksanız, ‘solda’ kaldıklarını goreceksiniz. elbette her istikametten emperyalistler, buna kuşku yok. Lakin IMF bile Lübnan hükümetinin yaptığından daha solda kalıyor. ötürüsıyla sola gerçek kayış ülke için tek yol üzere görünüyor. Bu da sol hareketler ve bilhassa LKP’nin atılımı için bir itki olmalı. Seçimlerde olan da aslına bakarsanız buydu. Bunu her yerde gorebilirsiniz, sokak hareketleniyor, seçim sonuçları, birbiri gerisine açılan ve sol propaganda yapan toplumsal medya kanalları…
bu biçimde bu süreçte partinizin güçlendiğini söyleyebilir misiniz?
Destek ve ilgi manasında katiyen son devirde büyük bir artış gözlüyoruz. Bilhassa de seçim periyodunda. bir fazlaca kişi LKP’nin bir çeşit koalisyon ile seçime girmesinden hayli mutluydu. Bunu hayli uzun vakitten beri talep ediyorlardı. “Sol, başka sol yahut daha az sol hareketlerle ya da partilerle bir ortada olmalı” talebini yerine getirmeyi başardık. Bu LKP için de yeni bir fikir stili, lakin hakikat bir üslup olduğu kanıtlandı. örneğin artık 2-3 milletvekili ile direkt bağımız var. Daha öncesinde yalnızca Saida’dan Osama Saad vardı. Bu bizim için mutlaka siyasi bir ileri adım. Programlarımızı artık meclis içerisinden de tartışmaya açma imkânımız var.
Altı kümeyle her hafta sistemli olarak görüşüyoruz. Sol bir kutba gereksinimimiz var. Alışılmış bu gelmekte olan şeylere dair de aşikâr bir koalisyon yaratmamızı gerekiyor, bilhassa de sokağı tutma manasında.
Yani bu koalisyonu seçimden öteye götürme üzere bir maksadınız var?
Tartışmaların nasıl ilerleyeceğine bağlı elbette lakin evet. Bu mutlaka bizim emelimiz.