bencede
New member
ATİNA – Bugün Yunanistan liglerinde çaba eden ekiplerden kimilerinin Anadolu ve İstanbul kökenli olduğunu biliyoruz. AEK ve PAOK üzere önde gelen spor kulüpleri, İstanbul’dan Yunanistan’a geçen Rumların kurduğu gruplar. Fakat savaş ve mübadele niçiniyle Yunanistan’a göç eden Rumların kurduğu spor kulübü sayısının 521 olduğunu biliyor muydunuz? Ya da İzmir’de kurulan Panionios ve Apollo Symirnis kadrolarının içindeki rekabetin göçle bir arada Atina’da devam ettiğini? Pekala bugün Atromitos ismiyle karşımıza çıkan kulübü vaktinde Edremit’ten göçenlerin kurduğunu?
Caption‘1890-1922 Ortası İzmir’de Faaliyet Gösteren Rum Spor Kulüpleri’ , Andreas Baltas, Yakın Kitabevi
Biz de günümüzden de izler taşıyan farklı bir spor tarihi seyahatine çıkmak üzere ‘1890-1922 Ortası İzmir’de Faaliyet Gösteren Rum Spor Kulüpleri’ kitabının müellifi Andreas Baltas ile konuştuk. Aslen Karaburun kökenli olan araştırmacı Baltas ile hem İzmir’deki futbol kültüründen birebir vakitte Yunanistan’daki göçmen spor kulüplerinden bahsettik. Baltas, bize rekabetin sınıfsal art planına dair de ipuçları verdi.
Söyleşimizi Göztepe-Altay derbisinde yaşananlardan daha sonra yapıyor olmak makus bir tesadüf oldu. Umalım ki söyleşimiz İzmir üzere değerli bir kentin esaslı spor külçeşidini hatırlamaya hizmet etsin.
REKABETİN KÖKLERİ: ALSANCAK HATIRASI
Öncelikle sizin de alanınız gereği İzmir’den başlamak istiyorum. Ege kıyısındaki bu kent hem Osmanlı periyodunda tıpkı vakitte sonrasındasında her vakit bir futbol kenti olmuş. Hatta İzmir’de kurulup çabucak sonrasında Panionios ve Apollo üzere Yunanistan’a göç eden ekipler da kentin futbol külçeşidini orada sürdürmüşler. Geriye dönüp baktığımızda bu futbol geleneği sizce İzmir’de niye kuvvetli?
İzmir çok kozmopolit bir kentti. Nüfusu farklı uluslardan ve dinlerden oluşuyordu. Batı dünyasında mevcut olan akımların İzmir’e gelişinde kentte yaşayan Levantenlerin varlığı belirleyicidir. Futbol ise kentteki tüm yerli nüfus kümelerinin erken bir tarihten itibaren dahil olduğu ve bu niçinle kuvvetli bir rekabetin de geliştiği bir spordu. Rakiplere karşı kazanılan üstünlük ise İzmirli Rumlar, Türkler, Ermeniler, Museviler ve Levantenler için bir gurur sorunuydu.
Tabii ki bu rekabetçilik sporun tabiatından geliyordu ve spor alanlarındaki oyuncular ile taraftarlara da sirayet ediyordu. birebir vakitte Panionios ve Apollo meselade gördüğümüz üzere, tıpkı etnik kümeye ilişkin ekibin da bir rekabet halinde olduğunu erken tarihlerden itibaren görüyoruz. Bu iki spor kulübü 1922’de merkezlerini Yunanistan’a taşıdıkları vakit birebir geleneği devam ettirdiler. Üstelik bununla birlikte İzmir’in hafızasının da taşıyıcı olarak davrandılar.
Osmanlı devrinde sizin belirttiğiniz üzere futbol ekiplerinin sıklıkla bir dini ve/veya etnik kimliği temsil ettiğini görüyoruz. Lakin sonuçta bu ekipler bir biçimde tıpkı kenti paylaşıyordu. İzmir kadrolarından Panionios ve Altay içinde bugün hâlâ devam eden değişik bir kardeşlik var mesela. Farklı etnik/dini art planlara sahip gruplar içindeki alakalara dair neler söyleyebiliriz?
Panionios ve Altay ekiplerini birleştiren şeyin Alsancak’taki stat olduğunu düşünüyorum. Panionios, 1922’ye kadar maçlarını bu stadyumda oynuyordu. Birebir stat çabucak sonrasında Altay’ın oldu. bir daha 1922’ye kadar Paniyon Oyunları, Alsancak’taki statta oynanıyordu ve kentin kalbi de orada atıyordu. daha sonraki on yıllar boyunca Altay’a mesken sahipliği yaptı. Yani ortadaki bağlantıya dair bir şey söylemek gerekirse bu stat her iki topluluk için de hatıra noktasıdır diyebiliriz.
‘ESKİ MEMLEKETİN KAVRAMSAL UZANTILARI’
Osmanlı’da bulunan birden fazla Rum spor kulübü mübadeledilk evvel yahut daha sonra Yunanistan’a göç etti. Gittikleri yerlerde ise ‘göçmen takımı’ özelliği kazandılar. olağan olarak dünyada benzeri özelliğe sahip bir hayli ekip var lakin evvela ‘göçmen takımı’ kavramını nasıl tanımlamak gerekiyor? Göçmenlerin kadrolarıyla kurdukları bağ, ‘göçmen olmayanlara’ kıyasla daha mı kuvvetli?
Yunanistan’da iki dünya savaşı içindeki devirde Küçük Asya[1]’dan gelen göçmenler tarafınca 500’ü aşkın spor kulübü kuruldu. İzmir, İstanbul ve Osmanlı İmparatorluğu’nun başka kent merkezlerinden gelen beşerler, Yunanistan’da da mevcut spor kültürlerini devam ettirdiler. Bu kuruluşlar, Küçük Asya’nın hafızasını isimlerinde, kullandıkları sembollerde, renklerinde ve marşlarında korudular. bununla birlikte stadyumlarını eski memleketlerinin kavramsal uzantıları olarak kullandılar. Maçların oynandığı yapılar bir nevi ‘Hafıza Yerleri’ olarak fonksiyon gördü.
Göçmenler Küçük Asya’dan Yunanistan’a geldiklerinde kendilerine has farklı bir kimliği de yarattılar. Bu özel göçmen kimliği sporla da kendisini gösterdi. Göçmenlerin kendi ortalarındaki rekabet ve yerli Yunanlarla olan rekabet spor stadyumlarına da taşındı. ötürüsıyla bir mülteci spor ekibini desteklemenin varoluşsal bir boyutu olduğunu söyleyebiliriz.
Peki ortadan geçen onca vakte karşın Yunanistan’a gelen AEK, Panionios, Apollo, Atromitos üzere kadroların hâlâ göçmen kimliğine sahip olduğunu söyleyebilir miyiz?
Aslında bakarsanız yalnızca Apollo ve Panionios’un Yunanistan haricinde kurulduktan daha sonra buraya geldiğini söyleyebiliriz. Resmi olarak AEK ya da PAOK üzere yüzlerce öteki ekip göçmenler tarafınca, Yunanistan’da kuruldu. Bu kulüp taraftarlarının hafızaları hâlâ Küçük Asya ve İstanbul ekseninde dönüyor. Fakat hafıza, şimdiki vaktin inşaasıdır ve bu niçinle daima siyaset, toplumsal hareketler, vb tesirlerle bir daha şekillenir, yeni ögelerle zenginleşir.
SINIFSAL REKABET ALANA ÇIKINCA
Tam da bu şekillenmeden bahsederken tahminen bu ekiplerin öyküsünü daha âlâ anlamak için insanların yaşadıklarına kulak vermeliyiz. Küçük Asya Felaketi[2]’nden daha sonra Yunanistan’a giden Rum göçmenlerin burada pek de kolay günler geçirmediğini biliyoruz. Göçmen Rumların yerli nüfus tarafınca düşmanca karşılanması durumu, futbolda da bir yansıma yarattı mı?
İlk senelerda lokal nüfus, göçmenlere karşı önyargılı ve düşmanca bir tavır sergiledi. Onların ‘Yunanlıklarını’ sorgulayarak göçmenleri ‘Türk’ olarak nitelediler. Daha evvel de söylemiş olduğim üzere göçmenlerle mahallî halk içindeki rekabet spor salonlarına da yansıdı. Göçmenler o periyot kraliyetin siyasi partisine karşı hal aldı ve birçok yüzünü Yunanistan Komünist Partisi’ne gerçek çevirdi. Bu yüzden iki nüfus kümesinin içindeki spor rekabeti kimi vakit toplumsal, politik ve hatta kimi vakit sınıfsal sonuçlar doğurdu.
bahsetmiş olduğuniz rekabet tam olarak hangi formlarda kendini gösterdi? Ekiplerin göçmenlikten öte temsil ettiği toplumsal kümeler var mıydı?
Örnek vermek gerekirse AEK ile PAOK içindeki çatışmalı bağlantıyı; Yunanistan’ın Kuzeyi ile Güneyi içindeki kuşkunun bir kararı olarak nitelendiriyorum. AEK, hükümetin bulunduğu Atina’yı temsil ederken PAOK merkezi güçlerden uzaktaki Kuzey Yunanistan’ı Selanik’ten temsil eder. bu biçimdece ‘yapay’ bir çelişki yaratılmış oldu. Son kertede her iki ekip da İstanbul’un Yunan seçkinleri tarafınca kuruldu ve idare takımları Venizelos’un siyasi partisine bağlıydı.
Hem Yunanistan’da hem Türkiye’de futbolun toplumda başka coğrafyalara göre daha farklı bir yankısı olduğunu sıkça gözlemliyoruz. Tahminen bütün Balkan coğrafyasını da dahil edebiliriz bu yoruma. Son olarak, coğrafyamızda sıkça karşımıza çıkan ve kimi birtakım futbol oyununun bile önüne geçen bu kuvvetli tutku hakkında neler söyleyebilirsiniz?
Sporun Balkanlar’da yaşayanlar tarafınca farklı algılanması, tahminen de onların karakterleri ve kültürleri ile ilgili olabilir. Görünüşe göre bizim ülkelerimizde sporseverler sporu günlük hayatla karıştırmakta ve bu niçinle de futbol maçının kararınu ‘gerçeğin bir uzantısı’ olarak görmekteler. Hal bu biçimdeyle olunca grubun aldığı bir mağlubiyet de daha epeyce ‘can yakıyor’.
NOTLAR:
[1] Anadolu Yarımadası
[2] Mikrasiatiki Katastrofi
Caption‘1890-1922 Ortası İzmir’de Faaliyet Gösteren Rum Spor Kulüpleri’ , Andreas Baltas, Yakın Kitabevi
Biz de günümüzden de izler taşıyan farklı bir spor tarihi seyahatine çıkmak üzere ‘1890-1922 Ortası İzmir’de Faaliyet Gösteren Rum Spor Kulüpleri’ kitabının müellifi Andreas Baltas ile konuştuk. Aslen Karaburun kökenli olan araştırmacı Baltas ile hem İzmir’deki futbol kültüründen birebir vakitte Yunanistan’daki göçmen spor kulüplerinden bahsettik. Baltas, bize rekabetin sınıfsal art planına dair de ipuçları verdi.
Söyleşimizi Göztepe-Altay derbisinde yaşananlardan daha sonra yapıyor olmak makus bir tesadüf oldu. Umalım ki söyleşimiz İzmir üzere değerli bir kentin esaslı spor külçeşidini hatırlamaya hizmet etsin.
REKABETİN KÖKLERİ: ALSANCAK HATIRASI
Öncelikle sizin de alanınız gereği İzmir’den başlamak istiyorum. Ege kıyısındaki bu kent hem Osmanlı periyodunda tıpkı vakitte sonrasındasında her vakit bir futbol kenti olmuş. Hatta İzmir’de kurulup çabucak sonrasında Panionios ve Apollo üzere Yunanistan’a göç eden ekipler da kentin futbol külçeşidini orada sürdürmüşler. Geriye dönüp baktığımızda bu futbol geleneği sizce İzmir’de niye kuvvetli?
İzmir çok kozmopolit bir kentti. Nüfusu farklı uluslardan ve dinlerden oluşuyordu. Batı dünyasında mevcut olan akımların İzmir’e gelişinde kentte yaşayan Levantenlerin varlığı belirleyicidir. Futbol ise kentteki tüm yerli nüfus kümelerinin erken bir tarihten itibaren dahil olduğu ve bu niçinle kuvvetli bir rekabetin de geliştiği bir spordu. Rakiplere karşı kazanılan üstünlük ise İzmirli Rumlar, Türkler, Ermeniler, Museviler ve Levantenler için bir gurur sorunuydu.
Tabii ki bu rekabetçilik sporun tabiatından geliyordu ve spor alanlarındaki oyuncular ile taraftarlara da sirayet ediyordu. birebir vakitte Panionios ve Apollo meselade gördüğümüz üzere, tıpkı etnik kümeye ilişkin ekibin da bir rekabet halinde olduğunu erken tarihlerden itibaren görüyoruz. Bu iki spor kulübü 1922’de merkezlerini Yunanistan’a taşıdıkları vakit birebir geleneği devam ettirdiler. Üstelik bununla birlikte İzmir’in hafızasının da taşıyıcı olarak davrandılar.
Osmanlı devrinde sizin belirttiğiniz üzere futbol ekiplerinin sıklıkla bir dini ve/veya etnik kimliği temsil ettiğini görüyoruz. Lakin sonuçta bu ekipler bir biçimde tıpkı kenti paylaşıyordu. İzmir kadrolarından Panionios ve Altay içinde bugün hâlâ devam eden değişik bir kardeşlik var mesela. Farklı etnik/dini art planlara sahip gruplar içindeki alakalara dair neler söyleyebiliriz?
Panionios ve Altay ekiplerini birleştiren şeyin Alsancak’taki stat olduğunu düşünüyorum. Panionios, 1922’ye kadar maçlarını bu stadyumda oynuyordu. Birebir stat çabucak sonrasında Altay’ın oldu. bir daha 1922’ye kadar Paniyon Oyunları, Alsancak’taki statta oynanıyordu ve kentin kalbi de orada atıyordu. daha sonraki on yıllar boyunca Altay’a mesken sahipliği yaptı. Yani ortadaki bağlantıya dair bir şey söylemek gerekirse bu stat her iki topluluk için de hatıra noktasıdır diyebiliriz.
‘ESKİ MEMLEKETİN KAVRAMSAL UZANTILARI’
Osmanlı’da bulunan birden fazla Rum spor kulübü mübadeledilk evvel yahut daha sonra Yunanistan’a göç etti. Gittikleri yerlerde ise ‘göçmen takımı’ özelliği kazandılar. olağan olarak dünyada benzeri özelliğe sahip bir hayli ekip var lakin evvela ‘göçmen takımı’ kavramını nasıl tanımlamak gerekiyor? Göçmenlerin kadrolarıyla kurdukları bağ, ‘göçmen olmayanlara’ kıyasla daha mı kuvvetli?
Yunanistan’da iki dünya savaşı içindeki devirde Küçük Asya[1]’dan gelen göçmenler tarafınca 500’ü aşkın spor kulübü kuruldu. İzmir, İstanbul ve Osmanlı İmparatorluğu’nun başka kent merkezlerinden gelen beşerler, Yunanistan’da da mevcut spor kültürlerini devam ettirdiler. Bu kuruluşlar, Küçük Asya’nın hafızasını isimlerinde, kullandıkları sembollerde, renklerinde ve marşlarında korudular. bununla birlikte stadyumlarını eski memleketlerinin kavramsal uzantıları olarak kullandılar. Maçların oynandığı yapılar bir nevi ‘Hafıza Yerleri’ olarak fonksiyon gördü.
Göçmenler Küçük Asya’dan Yunanistan’a geldiklerinde kendilerine has farklı bir kimliği de yarattılar. Bu özel göçmen kimliği sporla da kendisini gösterdi. Göçmenlerin kendi ortalarındaki rekabet ve yerli Yunanlarla olan rekabet spor stadyumlarına da taşındı. ötürüsıyla bir mülteci spor ekibini desteklemenin varoluşsal bir boyutu olduğunu söyleyebiliriz.
Peki ortadan geçen onca vakte karşın Yunanistan’a gelen AEK, Panionios, Apollo, Atromitos üzere kadroların hâlâ göçmen kimliğine sahip olduğunu söyleyebilir miyiz?
Aslında bakarsanız yalnızca Apollo ve Panionios’un Yunanistan haricinde kurulduktan daha sonra buraya geldiğini söyleyebiliriz. Resmi olarak AEK ya da PAOK üzere yüzlerce öteki ekip göçmenler tarafınca, Yunanistan’da kuruldu. Bu kulüp taraftarlarının hafızaları hâlâ Küçük Asya ve İstanbul ekseninde dönüyor. Fakat hafıza, şimdiki vaktin inşaasıdır ve bu niçinle daima siyaset, toplumsal hareketler, vb tesirlerle bir daha şekillenir, yeni ögelerle zenginleşir.
SINIFSAL REKABET ALANA ÇIKINCA
Tam da bu şekillenmeden bahsederken tahminen bu ekiplerin öyküsünü daha âlâ anlamak için insanların yaşadıklarına kulak vermeliyiz. Küçük Asya Felaketi[2]’nden daha sonra Yunanistan’a giden Rum göçmenlerin burada pek de kolay günler geçirmediğini biliyoruz. Göçmen Rumların yerli nüfus tarafınca düşmanca karşılanması durumu, futbolda da bir yansıma yarattı mı?
İlk senelerda lokal nüfus, göçmenlere karşı önyargılı ve düşmanca bir tavır sergiledi. Onların ‘Yunanlıklarını’ sorgulayarak göçmenleri ‘Türk’ olarak nitelediler. Daha evvel de söylemiş olduğim üzere göçmenlerle mahallî halk içindeki rekabet spor salonlarına da yansıdı. Göçmenler o periyot kraliyetin siyasi partisine karşı hal aldı ve birçok yüzünü Yunanistan Komünist Partisi’ne gerçek çevirdi. Bu yüzden iki nüfus kümesinin içindeki spor rekabeti kimi vakit toplumsal, politik ve hatta kimi vakit sınıfsal sonuçlar doğurdu.
bahsetmiş olduğuniz rekabet tam olarak hangi formlarda kendini gösterdi? Ekiplerin göçmenlikten öte temsil ettiği toplumsal kümeler var mıydı?
Örnek vermek gerekirse AEK ile PAOK içindeki çatışmalı bağlantıyı; Yunanistan’ın Kuzeyi ile Güneyi içindeki kuşkunun bir kararı olarak nitelendiriyorum. AEK, hükümetin bulunduğu Atina’yı temsil ederken PAOK merkezi güçlerden uzaktaki Kuzey Yunanistan’ı Selanik’ten temsil eder. bu biçimdece ‘yapay’ bir çelişki yaratılmış oldu. Son kertede her iki ekip da İstanbul’un Yunan seçkinleri tarafınca kuruldu ve idare takımları Venizelos’un siyasi partisine bağlıydı.
Hem Yunanistan’da hem Türkiye’de futbolun toplumda başka coğrafyalara göre daha farklı bir yankısı olduğunu sıkça gözlemliyoruz. Tahminen bütün Balkan coğrafyasını da dahil edebiliriz bu yoruma. Son olarak, coğrafyamızda sıkça karşımıza çıkan ve kimi birtakım futbol oyununun bile önüne geçen bu kuvvetli tutku hakkında neler söyleyebilirsiniz?
Sporun Balkanlar’da yaşayanlar tarafınca farklı algılanması, tahminen de onların karakterleri ve kültürleri ile ilgili olabilir. Görünüşe göre bizim ülkelerimizde sporseverler sporu günlük hayatla karıştırmakta ve bu niçinle de futbol maçının kararınu ‘gerçeğin bir uzantısı’ olarak görmekteler. Hal bu biçimdeyle olunca grubun aldığı bir mağlubiyet de daha epeyce ‘can yakıyor’.
NOTLAR:
[1] Anadolu Yarımadası
[2] Mikrasiatiki Katastrofi