bencede
New member
DUVAR – Bundan 105 yıl evvel Çarlık Rusya’sında yaşanan Ekim İhtilali’nde Vladimir Lenin önderliğinde Bolşevikler iktidarı ele geçirip dünya tarihine fazlaca daha farklı bir sayfa ekledi.
Peki Ekim İhtilali niye anılmaya paha? Sovyetler Birliği’nin yıkılması Ekim Devrimi’nin de mağlubiyeti manasına mı geliyor? Sovyetler Birliği neyi başardı, nerede eksik kaldı? Leninizm bugünün dünyasına nasıl bir karşılık verebilir? Tüm bunları Hindistanlı Marksist tarihçi Vijay Prashad ile konuştuk.
BİR YILDÖNÜMÜ niye KUTLANMAYA BEDEL?
Öncelikle genel olarak ‘yıldönümü’ kavramıyla kelama başlayabiliriz. Kelamlık manası olarak yıldönümünden bahsedecek olursak epey genel bir tarif yapabiliriz. Takvimlerde ya da ansiklopedilerde bulunan ‘tarihte bugün’ sayfası ve oradaki bir fazlaca önemli-önemsiz tarihi düşünelim örneğin. Bu olayların her biri yıldönümlerinde anılmıyor. Ekim Devrimi’ni anmak bu manada ne söz ediyor olabilir?
İnsanlar eğlenceli şeylerdir. Hatırladığınız birinci yıldönümü büyük ihtimalle doğum gününüzdür. Anne babanınız size bir pasta yapar, bir kutlama düzenler, tüm aile toplanır, beşerler yer içer, sizin doğmuş olmanızdan mutludurlar… İnsanların bir hayli ritüeli vardır. Birisi öldüğünde de yıldönümlerinde kimi vakit aileler ölenin anısını yaşatmak ve birbirlerine dayanak olmanın bir yolunu bulmak için bir ortaya gelir. Kaybetme duygusu paylaşılır. Beşerler ritüellerin kararı altında yaşar.
Ya da birtakım ritüellerimiz ayın ve güneşin hareketlerine nazaran düzenlenir. Hasat vakti, hasat şenlikleri düzenlenir örneğin. Tabiatın cömertliğini kutlayanlar, makus bir hasat olduğu vakit kederi paylaşmak üzere bir daha toplanır. Ritüel ile bir şeyi kutlama, insan tecrübesinin dışarısında olan bir şey değil. Sonsuz geri dönüş miti üzere: Her yıl bir doğum günü, her yıl bir vefat yıldönümü, her yıl 2-3 hasat festivali…
bu biçimde bu durum niye sosyalizmi kurmak isteyenler için farklı olsun ki? Biz de insanız ve biz de insanların ritüellerin kararı altında yaşıyoruz. Sosyalist cephede iki çeşit değerli ritüelden bahsedebiliriz. Birincisi tarihteki şehitler ve olaylar. Hengame ortasında savaşan ve ölenler ya da bir daha kaybedilmiş farklı tipten ayaklanmalar. Savaşmış insanları hatırlamak istiyoruz. O denli biri tarafınca öldürülmüş olmalarına da gerek yok, yalnızca ‘ölmüş’ bile olabilirler. Lakin çaba içerisinde oradalardı. Biz Hindistan’da Bhagat Singh’i daima hatırlayacağız. çabucak hemen 23 yaşındayken 1931’da öldürüldü. Türkiye’de siz Nazım Hikmet’i hatırlayacaksınız. Memleketler arası solun en güçlü seslerinden bir tanesiydi.
Vijay Prashad
‘SOSYALİST GELENEĞİN HARİKULÂDE OLAYLARI’
İnsanlar üzere olayları da hatırlıyoruz. Ayaklanmalar dikkate kıymettir, birçok kazanamamıştır, fakat biz bir daha de anıyoruz…
Bunlar yapılıyor evet, lakin bir şey daha var ki olağanüstü. Sosyalist gelenekte kimi olağanüstü olaylar var, bunlar her yıl düzenlenen başarısız tecrübe anmalarından daha farklı. Doğal sizin siyasi yörüngenize göre farklıdır ancak bana sorarsanız bu biçimde 4-5 olağanüstü olay var. Bunlardan bir tanesi şüphesiz Ekim Devrimi’nin yerleştirilmesi. 1917 yılının ekim-kasımında yaşananlar fevkalâde şeyler. İnsanlık tarihinde birinci sefer, çok kolay beşerler devleti ele geçirdi. Buna benzeri bir ihtilale örnek vermek gerekirse 1804’te Haiti’de yaşanan ihtilalden bahsedebiliriz. Fakat Haiti İhtilali bununla birlikte ihtilali global bir karaktere bürüyememişti. Kısmen 1804 yılında Haiti’nin sahip olduğu teknoloji düzeyi niçiniyle. Bundan da öte ihtilal fazlaca kısa bir müddetde ABD ve Fransa tarafınca boğulduğu için. Sovyetler boğulmaya karşı savaşabildi ve 70 yıl hayatta kalabildi. Düşününce inanılmaz bir şey bu. Bir insan ömrü demek. Sovyetler Birliği’nin var olduğu vakit aralığının kısalığına her vakit şaşırmışımdır.
Biz bununla birlikte Çin Devrimi’nin doğuşunu da kutluyoruz. 1949’da yaşanan bu ihtilal de alışılmadık bir olaydır. İnanılmayacak kadar fakir köylüler Japonya’yı yendi, burjuvaziyi yendi ve boğulma tehditlerine karşı koyabildi. Lisana kolay. Kore’de bir ihtilal yaratmaya çalıştılar, ki bir yerden daha sonra bastırıldı. Ancak bir daha de Çin Devrimi’nin zaferini kutluyoruz.
Bazı beşerler, herkes değil, Vietnam’daki akıl almaz zaferi hatırlamaya devam ediyor. Vietnam’da iki zafer kazanıldı: Birincisi 1945, oburu 1975. Kimi beşerler bu tarihleri anıyor, geleneği hatırlayan beşerler. Ve son olarak tahminen de en inanılmaz olanı olağan olarak 1959’daki Küba İhtilali. Bir avuç insan kitlesel bir ayaklanma başlatıp çok derecede gaddar bir polis devletini yıkabildi. Ve akabinde muvaffakiyetin devamını sağlayabildiler.
En nihayetinde hepimiz insanız ve bir fazlaca şeyi anıyoruz. Lakin bunlar özel şeyler zira kolay insanların binlerce yıllık çürümüş tertibe ‘Hayır, teşekkür ederiz’ dedikleri anlar. Sovyetler yalnızca 1917’nin şubat-martında Çar’ı ya da ekim-kasımında Kerenski Hükümeti’ni (1) yıkmadı; binlerce yıllık nizamı yıktılar.
TEORİYİ BEŞERLERLE BULUŞTURAN TÜNELLER
‘Arap Baharı, Libya Kışı’ isimli kitabınızın çabucak hemen başında Karl Marx’ın devrimciler için kullandığı ‘köstebek’ metaforunu hatırlatmıştınız. İhtilalleri köstebeklerin yeryüzüne çıktığı anlar olarak bedellendirilen örnekte asıl değerli olanın üst çıkıştan evvel kazılan tüneller olduğunu görüyoruz. Tüneller için harcanan emeğin, ihtilalin muvaffakiyetini belirleyeceğini var iseyacak olursak Ekim İhtilali hakkında neler söyleyebiliriz?
Ekim Devrimi’nin yüzüncü yıldönümünde, Hindistan’da LeftWord Books olarak Cecilia Bobrovskaya’nın anılarını bir daha bastık. bayağı bir Bolşevik olan Bobrovskaya, inanılmaz birisiydi, anılarını bir daha basıyor olmak beni epey heveslendirmişti. niye mi? İhtilalden daha sonra Bobrovskaya epeyce küçük bir apartman dairesinde yaşamaktadır. Biri Lenin’e gelip Bobrovskaya’nın pek makus şartlarda yaşadığını söyler. Lenin de Bobrovskaya’nın tüm Bolşeviklerin yaşadığı topluluğa taşınması talimatını verir. (Bilmiyorum biliyor musunuz, topluluk derken Moskova’da ihtilal öncesi Bolşevik ve kimi Bolşevik olmayan devrimci emektarlar için ayrılmış bir toplu konut ünitesinden bahsediyoruz.) bu biçimdece Bobrovskaya topluluğa katılır. Etrafındakiler ise bir süre daha sonra anılarını yazması gerektiği konusunda Bobrovskaya’ya ısrar ederler.
Anılarındaki dikkat alımlı şey ise şudur. Bobrovskaya dindar bir Yahudi ailede doğar büyür. Konutun babası çalışmak yerine dua etmekle meşguldür. Anne ise çamaşırcı olarak çalışır. Çok güç şartların olduğu bir ev… Vakit içerisinde Bobrovskaya da sertleşir, sendikalara katılır, aşarı cesaretli bir örgütçüye dönüşür, sonuç olarak Rusya Toplumsal Demokrat Emekçi Partisi’ne (RSDİP) katılır, ondan sonrasında bu partinin Bolşevik kanadında yer alır… Lenin sürgündeyken Bobrovskaya kurye olarak Rusya’dan İsviçre’ye ileti taşır, daha sonra onun bildirilerini da Çar’ın imparatorluğuna getirir. Gazeteleri zar sıkıntı insanlara ulaştırır, Petersburg’da, Moskova’da üniteleri örgütler…
Çok fakat epey ilgi cazip bir hayat! İşte bu kitap size tünellerin nasıl inşa edildiğini anlatıyor. Devasa disiplin ve gayret ile inşa ediliyor. Biri Bobrovskaya’nın öyküsünü sevebilir, lakin onun üzere bir fazlaca Bolşevik var. Hayatlarını sendikalarda geçiren, halk uğraşını, bayan uğraşını yükselten… Ya da çocukları savaşa giden anneler…
Solun partisinin yapması gereken halk gayretlerine eşlik etmektir. Öncü partinin yapması gereken budur. Öncü, bir doruğa tırmanıp daha sonra da “Hey dinleyin, benim yanıma gelin” demez. İnsanların itimadını inşa eder, insanlara öncülük eder… Zira teorisi olan bir gelenekten geliyorsunuzdur. Neler olduğunu tahminen kısmen anlayabilirsiniz, en azından yalnızca çaba eden birinden daha güzel anlayabilirsiniz. Bobrovskaya üzere öncü beşerler gelip insanları bu teori ile buluşturur.
örneğin Bobrovskaya fabrika toplantılarında konuşur. Bu da onu pek saygıdeğer kılar. Zira her gün oradadır. Disiplinli ve kabiliyetli bir insan. İşte Çar İmparatorluğu’nun altında Bobrovskaya gibiler tünel kazıyordu. O, en büyük köstebeklerden biriydi ve RSDİP’in içerisinde onun üzere on binlercesi vardı. Lenin’den talimatları alıyorlardı. Lenin’in değerli özelliği de burada duruyor, hareketin içerisindeki en düzgün sentezleyiciydi. Çar İmparatorluğu’nun her noktasından raporlara ulaşıyor, bu raporları sentezleyip geri göndermek üzere “Bu husustan benim niyetim şudur, insanların durumu ve ruh hali şudur” üzere bir rapor hazırlıyordu. Yani o denli başından geçen rastgele bir şeyi söylemiyordu. Komünist bir örgütün önderi bir sentezleyicidir. Tırnak içerisinde söylemek gerekirse illa ‘orijinal düşünürler’ değildirler. O denli bir argümanları da yoktur. Hareketin sesi ve sentezleyicisidirler, epeyce kilit bir rol bu. Lenin sentezlere dayanan talimatlar gönderiyordu lakin Bobrovskaya ve onun gibilerin yardımıyla. Ki biliyorsunuz ki pek birden fazla da bu yolda öldü. Tüneli yaratan bunlardı.
‘KIRSALDA SOSYALİST BİRLİĞİ KURMANIN ZORULUĞU’
Sizce Ekim Devrimi’nin yeteri kadar tüneli kazıldı mı? Ya da köstebekler yeri geldiğinde üst çıkabildiler mi?
Hayır, kazmadılar. Zira RSDİP’in, Bolşevik kanadın en büyük eksikliklerinden bir tanesi kırsaldaydı. Kırsal bölgelerde fazlaca daha güçsüzlerdi. Evvelki siyasi yapılanma olan Narodnikler orada daha büyük bir rol oynuyordu. Rusya’nın kimi bölgelerinde RSDİP’in öteki kanadı Menşevikler daha büyük bir rol oynuyordu. Bunların yanı sıra bir çeşit ziraî sosyalistler vardı. Bolşevikler başta sıklıkla fabrika odaklı kentsel bir siyasi yapılanma oldu. Çar’ın imparatorluğu için bu fazlaca da düzgün değildi, zira ülkenin ezici bir kısmı sırtını ziraî iktisada dayıyordu. İmparatorluğun yalnızca Avrupa’ya yakın bir kısmının bir ölçüde endüstriyel olduğunu söyleyebilirdik.
ötürüsıyla ziraî alanda yeteri kadarda tünel kazımı yapılmadı. Bu niçinle birinci 10 yılda fazlaca fazla yanılgı yaptılar. Buna mecburî kolektivizasyon üzere uygulamalar da dahil. Sanırım tarım konusunu yeterli kavrayamamışlardı, köylülere gereğince eşlik etmemişlerdi. Köylülükle ilgili ‘kulaklar’ üzere teorileri vardı lakin örgütlerinin ta kendisi alanda kuvvetli değildi. Aslında bakarsanız Çin ve Vietnam hariç tüm sol hareketler için de tıpkı yorumu yapabiliriz, kırsal alanda bir zayıflık var, bu bir gerçek.
Bu zayıflığın niçinlerinden bir adedini size söyleyeyim. Bunu Hindistan’da fark ediyoruz. Dürüst olalım, komünistler o denli yerden biten şeyler değil, bir müddetcin kararında ortaya çıkıyorlar. ötürüsıyla çok uzak bir kırsal bölgede birisi doğar doğmaz ben komünistim diyemiyor. Bu yüzden bir komünistin kırsala gitmesi gerekiyor. Zira orada beşerler uğraş veriyor. Çeşitli uğraş cinsleri bunlar, tarihinde bunlar var lakin kendi kendine komünizm üretmiyorlar. Yanlışım var ise düzeltin lütfen tüm tecrübelere hakim değilim lakin bildiğim kadarıyla kırsalda kendi kendine ortaya çıkmış bir komünizm yok. Çin’de bile, birinin teoriyle kırsala gitmesi gerekiyordu. Bunu yapan da Şangay merkezli kent komünistleriydi.
Çar İmparatorluğu üzere yerlerle komünistler bunu yaptıklarında çabucak göze çarpıyorlardı ve güvenlik güçlerince öldürülüyorlardı. Bunu Afganistan’da gördük. Beşerler komünistlerin sıklıkla kent merkezli oluşunu eleştiriyor. Bunun sebebi kırsalda epeyce fazla yoldaşın öldürülmüş olması! Hatta tıpkı durumu Türkiye için de söyleyebiliriz, diktatörlük devrinde kırsala çıktıklarında büyük zorluk yaşadılar. Öldürülmedilerse tutuklandılar ya da sürgüne gönderildiler. halbuki kentlerde onları saklayabilirsin. Küçük bir kentte kolay göze çarparsınız ve polis sizi epey çabuk yakalayabilir. Başka taraftan daha büyük kentlerde fazlaca daha fazla insan, epeyce daha ağır bir biçimde yaşıyor. Siz de bir biçimde ortasında kaybolup gidebilirsiniz.
Kırsalın tersine fabrikalarda komünistler kendi kendine üretilir. Kırsalda tahminen şahsına münhasır örnekler vardır lakin genel olarak bu durumdan bahsedemeyiz. Sorumuz Bolşevikler bir yanılgı yaptı mı yapmadı mı değil, soru kırsalda birbirine bağlı sosyalist bir birliği kurmanın zorluğu.
‘LENİN’İN ATILIMI HÂLÂ BOZULMUŞ DEĞİL’
Biraz bugüne gerçek gelelim. bir müddetdir sıkça duyduğumuz bir tarif var ‘21’inci yüzyıl sosyalizmi’. Kimi sol-sosyalist hareketler ideolojik art planlarını bu biçimde isimlendirmeyi tercih ediyor. Sosyalizm gerçekten çağdan çağa farklılık gösterebilen bir şey mi? Öyleyse bugün ‘21’inci yüzyıl Leninizmi’nden de kelam edebilir miyiz?
Yüzseneler insan eseridir. Artık size “3’üncü yüzyıl ile 4’üncü yüzyıl içindeki farklar nedir” diye sorsam ne diyebilirsiniz? Birebir şey 20 ve 21’inci yüzseneler için de geçerli. Bunlar takvimlerin aktarımlarıdır. Sorulması gereken soru bu niçinle temelde şudur “21’inci yüzyıl sosyalizmi derken ne demek istiyoruz?” Ben çoklukla bu biçimdesi tabirlerin fazla bir içeriği olmadığını düşünüyorum. Çağımızda sosyalizm niyetini bir daha canlandırmak mı? Tamam bu güzel bir çıkış noktası lakin içeriği nedir?
Bence Lenin’in en büyük atılımı, sosyalizmin evvela endüstrileşmiş ülkelerde gerçekleşeceği var iseyımını yıkmasıdır. Marksist öngörü buydu. Lenin illa bu biçimde bir durum olmadığını hatta tahminen tam zıddının gerçek olduğunu, en zayıf halkaya yüklenebileceğini, ihtilalin bu biçimdece yaratılabileceğini lakin ondan sonrasında üretici güçleri inşa etmek gerekeceğini gösterdi. İşte Lenin’in büyük atılımı budur. Geleneği mükemmel bir biçimde ileriye taşıdı. Bu da çabucak hemen hâlâ bozulmamış görünüyor. örneğin Çin’in tarihini hepimiz gördük. Çin üretici güçlerin inşaatı etrafından zigzaglar çiziyor, ülke içerisindeki milyoner sınıfla uğraş ediyor. Çin’de yaşananlarda ve hatta Hindistan’daki çabalarda Lenin anlayışının çekirdeğini geçersiz kılan hiç bir şey yok.
Benim rastgele bir şeyin 21’inci yüzyıl versiyonuna gereksinimim olduğunu düşünmüyorum. Gereksinimim olan şey Marksizmin bir din olmadığını kabul etmek. Kapitalizmin bir eleştirisi olan Marksizmin 19’uncu yüzyılın değil, bugünün kapitalizmini eleştirdiği gerçeğine gereksinimim var. Bu niçinle kapitalizmin bugün nasıl varlığını sürdürdüğünü en güzel biçimde kavramak gerekiyor. Büyük fabrikalardaki yıkım, dijital süratle gelişen teknolojinin kullanması, irtibat ve ulaşım alanındaki inanılmaz ilerleme… Bunlar kapitalizmin karakterini değiştiren şeyler: Kâr yapma imkanlarını arttırdı, devasa boyutlarda artı paha üretti ve bu da finansallaşmayı yarattı.
Tüm bunlar Marx tarafınca gösterilen şeyler. Lakin bir daha de Marx nasıl olur da kendinden 160 yıl daha sonra yaşananları öngorebilir? Kendisi bir peygamber falan değil ki? Sermayenin epeyce uygun bir eleştirmeniydi. Kapitalizmin özünü hâlâ ziyan görmeden varlığını koruduğu için Marksizm de hayati kıymetini koruyor. Lakin Marksizm ampirik gerçekliğe bakar. Artık, bugünün ampirik gerçekliğinin dışarısında bir sosyalizm inşa etmek isterseniz, bu katiyetle Ekim Devrimi’nin bir yansıması olmayacak. Sovyetler Birliği’nde 1970’lerde planlama alanında kullanılan tüm bilgisayar kapasitesi muhtemelen şu anda sizin telefonunuzun içerisindedir. Muhtemelen akıllı telefonlarınız, onların tüm bilgisayar kapasitelerine bedeldir. Bugün bir ekonomik modeli planlama kapasitemiz inanılmaz derecede farklı.
ötürüsıyla bizim bugünkü teknolojilere, bugünkü artı kıymete, bugünkü insan kapasitesine dayanan bir sosyalizm üretmemiz gerekiyor. Buna şayet ’21’inci yüzyıl sosyalizmi’ demek isterseniz bir sorun yok. Lakin ben yalnızca ‘sosyalizm’ diyorum. Ortada yeni bir şey yok; kapitalist münasebetlerin ötesine geçmek için verilen tıpkı uğraştan bahsediyoruz. Faşizan eğilimlere kıyasla daha eşitlikçi bir sistemi kurmak…
‘’SOVYETLER’DE İNSAN HAKLARI YOKTU’ DİYEMEZSİNİZ’
Faşizan eğilimlerden kelam etmişken, tahminen son olarak bugün dünyada yükselen sağ dalgaya dair konuşabiliriz. Dünyanın bir hayli bölgesinde çok sağın ve faşist eğilimlerin önemli manada güç kazandığını hatta birtakım bazı iktidara geldiğini görüyoruz. Sol kanatsa birtakım bazı uğraşını kendini bu biçimdesi akımların karşısında tanımlayarak veriyor. Solun bir ‘anti’ hareket içerisine sıkışma riskinden kelam edebilir miyiz? bu biçimdesi bir sağ yükselişe karşı yalnızca bir zıt hareket mi olmak gerekiyor? Yoksa daha kapsamlı bir sınırın inşası faşist yükselişe karşı çabayı de içerisinde barındırabilir mi?
Sovyetler Birliği 1991’de çöktükten daha sonra Batı ülkelerinde çöküşü arzulayanlar tarafınca sınırsızca yürütülen bir efor vardı: Sovyet tecrübesini büsbütün başarısız resmetmek. Öteki Doğu Avrupa örnekleri için de birebir şey kelam konusuydu: ‘Otoriter’, ‘başarısız’ ya da ‘insan haklarının büsbütün unutulduğu’ tecrübeler olarak sunuldu. O devir 1990’lı senelerda bu hamlesi geri ittirecek bir imkân da yoktu. Bir rutin haline dönüştü ve sol kanat tarihçiler bile çıkıp bir kelam söyleyemedi. Aksi takdirde ‘Stalin savunucusu’ ilan edilirlerdi. İnsanları itibarsızlaştırmanın sonsuz yolu vardı.
Biz Sovyetler Birliği hakkında gerçeği sunmaya çalışıyoruz. Gerçek şu ki birinci senelerında Sovyetler Birliği kürtajın her halükârda yasallaştığı birinci ülkeydi. Bayanların ve adamların eşit haklara sahip olduğu, eşit miras haklarının geçerli olduğu, bayanların Batı’dan fazlaca daha evvel seçme ve seçilme hakkı kazandığı bir yerdi… Tüm bu saydıklarımız yalnızca bir başlık altında yer alıyor. Daha bir epeyce başlık var: Birinci kararnamelerinden bir tanesi toprak hakkındaydı, Çarlık İmparatorluğu’nda okuryazarlık oranları yerlerdeydi, yüzde 20’lerden bahsediyoruz. 25 yılda bu oran neredeyse yüzde 80’lere, 1950’lerde ise yüzde 100 okuryazarlık oranına ulaşıldı.
Sovyetler Birliği’ndeki ilerlemeler gerçekten inanılması güç ilerlemeler. Açlık üzere bir şeyin yok edilmesi mesela. Evet, geniş bir tüketim eserleri yelpazesine ulaşmak mümkün değildi. Lakin açlık, okuma yazma yoksunluğu üzere onur kırıcı durumlarla da karşılaşmıyordunuz. Biz insan haklarından bahsederken aslında bir biçimde burjuva haklardan kelam ediyoruz. Oy kullanma hakkı, tabir özgürlüğü üzere. Bunlar hakikaten de değerli haklar. İsimlerine ‘burjuva haklar’ deyip bir köşeye atmak istemiyorum. Söz özgürlüğü epeyce lakin epeyce değerli bir hak, siyasi kurumların var olabilmesi fazlaca değerli bir hak. Lakin açlığın ortadan kaldırılması da bir insan hakkı. Bir konuta sahip olmak da bir insan hakkı. Bu yüzden kalkıp ‘Sovyetler Birliği’nde insan hakları yoktu’ diyemezsiniz.
‘ÜTOPYAMIZI ÇALDILAR, GERİ KAZANMALIYIZ’
bir epey hakkı muhafazayı başarabilmişlerdi. Lakin biz Sovyetler Birliği’ne karşı yürütülen bu inanılmaz kampanyaya karşı çıkmayı başaramadık. Cezasını ise artık çekiyoruz. O tarihten bu yana gelen jenerasyonlar kapitalizmde bir şeylerin yanlış olduğunu lisana getirmek istiyor, anti kapitalistler. Fakat istedikleri şeye sosyalizm demeye istekli değiller, zira ütopyamız bizden çalındı. Daha farklı bir şey hayal etme kapasitesini bizden çaldılar. Bu niçinle tüm bu jenerasyonlar bu biçimde büyüyüp yalnızca kapitalizmin eleştirisi noktasına kadar gelebildi, bir daha sonraki adımı atmaya gönülsüzler. Zira bir daha sonraki adımı attıklarında otoriterliği savunmaktan telaşlılar. İnsanların ya bu biçimdesi bir pozisyonu savunmak için kâfi ayrıntıları, ya da kâfi hamasetleri yok. Zira bunu savunmanın cezası fazlaca büyük. O denli kolay değil oturup “Yani aslında bence Sovyetler Birliği şahane şeyler yaptı” ya da “Doğu Almanya inanılmaz şeyler başardı” demek. Doğal ki fazlaca fazla yanılgı vardı, bunların farkına varalım lakin örneğin Doğu Almanya gerçekten 45 yıl içerisinde fazlaca şey yaptı. Ancak bunları söylemeye pek alan açılmıyor.
Örnek vermek gerekirse ben bir hayli Afganistanlı komünist ile röportaj yaptım ve 1978 Sevr Devrimi’nden her şeyin yıkıldığı 1980’lerin ortalarına kadar Afganistan hükümeti üzerine fazlaca çalıştım. İnanılması güç şeyleri başarmışlar. Kırsaldaki okuma yazama seferberliğine katılmak üzere binlerce genç gönderilmiş. Vaktinde Kübalıların yaptıklarına epeyce emsal bir biçimde. Küba da dehşetli okuryazarlık oranlarından yüzde 100 oranına ulaştı. Sık sık Küba’da bulunuyorum, ülkede şu biçimde bir dolaştığınızda insanların ne kadar eğitimli olduklarını görüyorsunuz. Beşerler yaşananları anlıyor, gidip de üç beş palavra haberin peşinden koşmuyor. Bunlar insan hayatının değerli elementleri…
Özetle ütopyamız bizim elimizden çalındı ve bizim onu geri kazanmamız gerekiyor.
1) Aleksandr Kerenski: Şubat Devrimi’nden daha sonra kurulan süreksiz hükümetin son başbakanı, Sosyalist Devrimciler üyesi.
Peki Ekim İhtilali niye anılmaya paha? Sovyetler Birliği’nin yıkılması Ekim Devrimi’nin de mağlubiyeti manasına mı geliyor? Sovyetler Birliği neyi başardı, nerede eksik kaldı? Leninizm bugünün dünyasına nasıl bir karşılık verebilir? Tüm bunları Hindistanlı Marksist tarihçi Vijay Prashad ile konuştuk.
BİR YILDÖNÜMÜ niye KUTLANMAYA BEDEL?
Öncelikle genel olarak ‘yıldönümü’ kavramıyla kelama başlayabiliriz. Kelamlık manası olarak yıldönümünden bahsedecek olursak epey genel bir tarif yapabiliriz. Takvimlerde ya da ansiklopedilerde bulunan ‘tarihte bugün’ sayfası ve oradaki bir fazlaca önemli-önemsiz tarihi düşünelim örneğin. Bu olayların her biri yıldönümlerinde anılmıyor. Ekim Devrimi’ni anmak bu manada ne söz ediyor olabilir?
İnsanlar eğlenceli şeylerdir. Hatırladığınız birinci yıldönümü büyük ihtimalle doğum gününüzdür. Anne babanınız size bir pasta yapar, bir kutlama düzenler, tüm aile toplanır, beşerler yer içer, sizin doğmuş olmanızdan mutludurlar… İnsanların bir hayli ritüeli vardır. Birisi öldüğünde de yıldönümlerinde kimi vakit aileler ölenin anısını yaşatmak ve birbirlerine dayanak olmanın bir yolunu bulmak için bir ortaya gelir. Kaybetme duygusu paylaşılır. Beşerler ritüellerin kararı altında yaşar.
Ya da birtakım ritüellerimiz ayın ve güneşin hareketlerine nazaran düzenlenir. Hasat vakti, hasat şenlikleri düzenlenir örneğin. Tabiatın cömertliğini kutlayanlar, makus bir hasat olduğu vakit kederi paylaşmak üzere bir daha toplanır. Ritüel ile bir şeyi kutlama, insan tecrübesinin dışarısında olan bir şey değil. Sonsuz geri dönüş miti üzere: Her yıl bir doğum günü, her yıl bir vefat yıldönümü, her yıl 2-3 hasat festivali…
bu biçimde bu durum niye sosyalizmi kurmak isteyenler için farklı olsun ki? Biz de insanız ve biz de insanların ritüellerin kararı altında yaşıyoruz. Sosyalist cephede iki çeşit değerli ritüelden bahsedebiliriz. Birincisi tarihteki şehitler ve olaylar. Hengame ortasında savaşan ve ölenler ya da bir daha kaybedilmiş farklı tipten ayaklanmalar. Savaşmış insanları hatırlamak istiyoruz. O denli biri tarafınca öldürülmüş olmalarına da gerek yok, yalnızca ‘ölmüş’ bile olabilirler. Lakin çaba içerisinde oradalardı. Biz Hindistan’da Bhagat Singh’i daima hatırlayacağız. çabucak hemen 23 yaşındayken 1931’da öldürüldü. Türkiye’de siz Nazım Hikmet’i hatırlayacaksınız. Memleketler arası solun en güçlü seslerinden bir tanesiydi.
Vijay Prashad
‘SOSYALİST GELENEĞİN HARİKULÂDE OLAYLARI’
İnsanlar üzere olayları da hatırlıyoruz. Ayaklanmalar dikkate kıymettir, birçok kazanamamıştır, fakat biz bir daha de anıyoruz…
Bunlar yapılıyor evet, lakin bir şey daha var ki olağanüstü. Sosyalist gelenekte kimi olağanüstü olaylar var, bunlar her yıl düzenlenen başarısız tecrübe anmalarından daha farklı. Doğal sizin siyasi yörüngenize göre farklıdır ancak bana sorarsanız bu biçimde 4-5 olağanüstü olay var. Bunlardan bir tanesi şüphesiz Ekim Devrimi’nin yerleştirilmesi. 1917 yılının ekim-kasımında yaşananlar fevkalâde şeyler. İnsanlık tarihinde birinci sefer, çok kolay beşerler devleti ele geçirdi. Buna benzeri bir ihtilale örnek vermek gerekirse 1804’te Haiti’de yaşanan ihtilalden bahsedebiliriz. Fakat Haiti İhtilali bununla birlikte ihtilali global bir karaktere bürüyememişti. Kısmen 1804 yılında Haiti’nin sahip olduğu teknoloji düzeyi niçiniyle. Bundan da öte ihtilal fazlaca kısa bir müddetde ABD ve Fransa tarafınca boğulduğu için. Sovyetler boğulmaya karşı savaşabildi ve 70 yıl hayatta kalabildi. Düşününce inanılmaz bir şey bu. Bir insan ömrü demek. Sovyetler Birliği’nin var olduğu vakit aralığının kısalığına her vakit şaşırmışımdır.
Biz bununla birlikte Çin Devrimi’nin doğuşunu da kutluyoruz. 1949’da yaşanan bu ihtilal de alışılmadık bir olaydır. İnanılmayacak kadar fakir köylüler Japonya’yı yendi, burjuvaziyi yendi ve boğulma tehditlerine karşı koyabildi. Lisana kolay. Kore’de bir ihtilal yaratmaya çalıştılar, ki bir yerden daha sonra bastırıldı. Ancak bir daha de Çin Devrimi’nin zaferini kutluyoruz.
Bazı beşerler, herkes değil, Vietnam’daki akıl almaz zaferi hatırlamaya devam ediyor. Vietnam’da iki zafer kazanıldı: Birincisi 1945, oburu 1975. Kimi beşerler bu tarihleri anıyor, geleneği hatırlayan beşerler. Ve son olarak tahminen de en inanılmaz olanı olağan olarak 1959’daki Küba İhtilali. Bir avuç insan kitlesel bir ayaklanma başlatıp çok derecede gaddar bir polis devletini yıkabildi. Ve akabinde muvaffakiyetin devamını sağlayabildiler.
En nihayetinde hepimiz insanız ve bir fazlaca şeyi anıyoruz. Lakin bunlar özel şeyler zira kolay insanların binlerce yıllık çürümüş tertibe ‘Hayır, teşekkür ederiz’ dedikleri anlar. Sovyetler yalnızca 1917’nin şubat-martında Çar’ı ya da ekim-kasımında Kerenski Hükümeti’ni (1) yıkmadı; binlerce yıllık nizamı yıktılar.
TEORİYİ BEŞERLERLE BULUŞTURAN TÜNELLER
‘Arap Baharı, Libya Kışı’ isimli kitabınızın çabucak hemen başında Karl Marx’ın devrimciler için kullandığı ‘köstebek’ metaforunu hatırlatmıştınız. İhtilalleri köstebeklerin yeryüzüne çıktığı anlar olarak bedellendirilen örnekte asıl değerli olanın üst çıkıştan evvel kazılan tüneller olduğunu görüyoruz. Tüneller için harcanan emeğin, ihtilalin muvaffakiyetini belirleyeceğini var iseyacak olursak Ekim İhtilali hakkında neler söyleyebiliriz?
Ekim Devrimi’nin yüzüncü yıldönümünde, Hindistan’da LeftWord Books olarak Cecilia Bobrovskaya’nın anılarını bir daha bastık. bayağı bir Bolşevik olan Bobrovskaya, inanılmaz birisiydi, anılarını bir daha basıyor olmak beni epey heveslendirmişti. niye mi? İhtilalden daha sonra Bobrovskaya epeyce küçük bir apartman dairesinde yaşamaktadır. Biri Lenin’e gelip Bobrovskaya’nın pek makus şartlarda yaşadığını söyler. Lenin de Bobrovskaya’nın tüm Bolşeviklerin yaşadığı topluluğa taşınması talimatını verir. (Bilmiyorum biliyor musunuz, topluluk derken Moskova’da ihtilal öncesi Bolşevik ve kimi Bolşevik olmayan devrimci emektarlar için ayrılmış bir toplu konut ünitesinden bahsediyoruz.) bu biçimdece Bobrovskaya topluluğa katılır. Etrafındakiler ise bir süre daha sonra anılarını yazması gerektiği konusunda Bobrovskaya’ya ısrar ederler.
Anılarındaki dikkat alımlı şey ise şudur. Bobrovskaya dindar bir Yahudi ailede doğar büyür. Konutun babası çalışmak yerine dua etmekle meşguldür. Anne ise çamaşırcı olarak çalışır. Çok güç şartların olduğu bir ev… Vakit içerisinde Bobrovskaya da sertleşir, sendikalara katılır, aşarı cesaretli bir örgütçüye dönüşür, sonuç olarak Rusya Toplumsal Demokrat Emekçi Partisi’ne (RSDİP) katılır, ondan sonrasında bu partinin Bolşevik kanadında yer alır… Lenin sürgündeyken Bobrovskaya kurye olarak Rusya’dan İsviçre’ye ileti taşır, daha sonra onun bildirilerini da Çar’ın imparatorluğuna getirir. Gazeteleri zar sıkıntı insanlara ulaştırır, Petersburg’da, Moskova’da üniteleri örgütler…
Çok fakat epey ilgi cazip bir hayat! İşte bu kitap size tünellerin nasıl inşa edildiğini anlatıyor. Devasa disiplin ve gayret ile inşa ediliyor. Biri Bobrovskaya’nın öyküsünü sevebilir, lakin onun üzere bir fazlaca Bolşevik var. Hayatlarını sendikalarda geçiren, halk uğraşını, bayan uğraşını yükselten… Ya da çocukları savaşa giden anneler…
Solun partisinin yapması gereken halk gayretlerine eşlik etmektir. Öncü partinin yapması gereken budur. Öncü, bir doruğa tırmanıp daha sonra da “Hey dinleyin, benim yanıma gelin” demez. İnsanların itimadını inşa eder, insanlara öncülük eder… Zira teorisi olan bir gelenekten geliyorsunuzdur. Neler olduğunu tahminen kısmen anlayabilirsiniz, en azından yalnızca çaba eden birinden daha güzel anlayabilirsiniz. Bobrovskaya üzere öncü beşerler gelip insanları bu teori ile buluşturur.
örneğin Bobrovskaya fabrika toplantılarında konuşur. Bu da onu pek saygıdeğer kılar. Zira her gün oradadır. Disiplinli ve kabiliyetli bir insan. İşte Çar İmparatorluğu’nun altında Bobrovskaya gibiler tünel kazıyordu. O, en büyük köstebeklerden biriydi ve RSDİP’in içerisinde onun üzere on binlercesi vardı. Lenin’den talimatları alıyorlardı. Lenin’in değerli özelliği de burada duruyor, hareketin içerisindeki en düzgün sentezleyiciydi. Çar İmparatorluğu’nun her noktasından raporlara ulaşıyor, bu raporları sentezleyip geri göndermek üzere “Bu husustan benim niyetim şudur, insanların durumu ve ruh hali şudur” üzere bir rapor hazırlıyordu. Yani o denli başından geçen rastgele bir şeyi söylemiyordu. Komünist bir örgütün önderi bir sentezleyicidir. Tırnak içerisinde söylemek gerekirse illa ‘orijinal düşünürler’ değildirler. O denli bir argümanları da yoktur. Hareketin sesi ve sentezleyicisidirler, epeyce kilit bir rol bu. Lenin sentezlere dayanan talimatlar gönderiyordu lakin Bobrovskaya ve onun gibilerin yardımıyla. Ki biliyorsunuz ki pek birden fazla da bu yolda öldü. Tüneli yaratan bunlardı.
‘KIRSALDA SOSYALİST BİRLİĞİ KURMANIN ZORULUĞU’
Sizce Ekim Devrimi’nin yeteri kadar tüneli kazıldı mı? Ya da köstebekler yeri geldiğinde üst çıkabildiler mi?
Hayır, kazmadılar. Zira RSDİP’in, Bolşevik kanadın en büyük eksikliklerinden bir tanesi kırsaldaydı. Kırsal bölgelerde fazlaca daha güçsüzlerdi. Evvelki siyasi yapılanma olan Narodnikler orada daha büyük bir rol oynuyordu. Rusya’nın kimi bölgelerinde RSDİP’in öteki kanadı Menşevikler daha büyük bir rol oynuyordu. Bunların yanı sıra bir çeşit ziraî sosyalistler vardı. Bolşevikler başta sıklıkla fabrika odaklı kentsel bir siyasi yapılanma oldu. Çar’ın imparatorluğu için bu fazlaca da düzgün değildi, zira ülkenin ezici bir kısmı sırtını ziraî iktisada dayıyordu. İmparatorluğun yalnızca Avrupa’ya yakın bir kısmının bir ölçüde endüstriyel olduğunu söyleyebilirdik.
ötürüsıyla ziraî alanda yeteri kadarda tünel kazımı yapılmadı. Bu niçinle birinci 10 yılda fazlaca fazla yanılgı yaptılar. Buna mecburî kolektivizasyon üzere uygulamalar da dahil. Sanırım tarım konusunu yeterli kavrayamamışlardı, köylülere gereğince eşlik etmemişlerdi. Köylülükle ilgili ‘kulaklar’ üzere teorileri vardı lakin örgütlerinin ta kendisi alanda kuvvetli değildi. Aslında bakarsanız Çin ve Vietnam hariç tüm sol hareketler için de tıpkı yorumu yapabiliriz, kırsal alanda bir zayıflık var, bu bir gerçek.
Bu zayıflığın niçinlerinden bir adedini size söyleyeyim. Bunu Hindistan’da fark ediyoruz. Dürüst olalım, komünistler o denli yerden biten şeyler değil, bir müddetcin kararında ortaya çıkıyorlar. ötürüsıyla çok uzak bir kırsal bölgede birisi doğar doğmaz ben komünistim diyemiyor. Bu yüzden bir komünistin kırsala gitmesi gerekiyor. Zira orada beşerler uğraş veriyor. Çeşitli uğraş cinsleri bunlar, tarihinde bunlar var lakin kendi kendine komünizm üretmiyorlar. Yanlışım var ise düzeltin lütfen tüm tecrübelere hakim değilim lakin bildiğim kadarıyla kırsalda kendi kendine ortaya çıkmış bir komünizm yok. Çin’de bile, birinin teoriyle kırsala gitmesi gerekiyordu. Bunu yapan da Şangay merkezli kent komünistleriydi.
Çar İmparatorluğu üzere yerlerle komünistler bunu yaptıklarında çabucak göze çarpıyorlardı ve güvenlik güçlerince öldürülüyorlardı. Bunu Afganistan’da gördük. Beşerler komünistlerin sıklıkla kent merkezli oluşunu eleştiriyor. Bunun sebebi kırsalda epeyce fazla yoldaşın öldürülmüş olması! Hatta tıpkı durumu Türkiye için de söyleyebiliriz, diktatörlük devrinde kırsala çıktıklarında büyük zorluk yaşadılar. Öldürülmedilerse tutuklandılar ya da sürgüne gönderildiler. halbuki kentlerde onları saklayabilirsin. Küçük bir kentte kolay göze çarparsınız ve polis sizi epey çabuk yakalayabilir. Başka taraftan daha büyük kentlerde fazlaca daha fazla insan, epeyce daha ağır bir biçimde yaşıyor. Siz de bir biçimde ortasında kaybolup gidebilirsiniz.
Kırsalın tersine fabrikalarda komünistler kendi kendine üretilir. Kırsalda tahminen şahsına münhasır örnekler vardır lakin genel olarak bu durumdan bahsedemeyiz. Sorumuz Bolşevikler bir yanılgı yaptı mı yapmadı mı değil, soru kırsalda birbirine bağlı sosyalist bir birliği kurmanın zorluğu.
‘LENİN’İN ATILIMI HÂLÂ BOZULMUŞ DEĞİL’
Biraz bugüne gerçek gelelim. bir müddetdir sıkça duyduğumuz bir tarif var ‘21’inci yüzyıl sosyalizmi’. Kimi sol-sosyalist hareketler ideolojik art planlarını bu biçimde isimlendirmeyi tercih ediyor. Sosyalizm gerçekten çağdan çağa farklılık gösterebilen bir şey mi? Öyleyse bugün ‘21’inci yüzyıl Leninizmi’nden de kelam edebilir miyiz?
Yüzseneler insan eseridir. Artık size “3’üncü yüzyıl ile 4’üncü yüzyıl içindeki farklar nedir” diye sorsam ne diyebilirsiniz? Birebir şey 20 ve 21’inci yüzseneler için de geçerli. Bunlar takvimlerin aktarımlarıdır. Sorulması gereken soru bu niçinle temelde şudur “21’inci yüzyıl sosyalizmi derken ne demek istiyoruz?” Ben çoklukla bu biçimdesi tabirlerin fazla bir içeriği olmadığını düşünüyorum. Çağımızda sosyalizm niyetini bir daha canlandırmak mı? Tamam bu güzel bir çıkış noktası lakin içeriği nedir?
Bence Lenin’in en büyük atılımı, sosyalizmin evvela endüstrileşmiş ülkelerde gerçekleşeceği var iseyımını yıkmasıdır. Marksist öngörü buydu. Lenin illa bu biçimde bir durum olmadığını hatta tahminen tam zıddının gerçek olduğunu, en zayıf halkaya yüklenebileceğini, ihtilalin bu biçimdece yaratılabileceğini lakin ondan sonrasında üretici güçleri inşa etmek gerekeceğini gösterdi. İşte Lenin’in büyük atılımı budur. Geleneği mükemmel bir biçimde ileriye taşıdı. Bu da çabucak hemen hâlâ bozulmamış görünüyor. örneğin Çin’in tarihini hepimiz gördük. Çin üretici güçlerin inşaatı etrafından zigzaglar çiziyor, ülke içerisindeki milyoner sınıfla uğraş ediyor. Çin’de yaşananlarda ve hatta Hindistan’daki çabalarda Lenin anlayışının çekirdeğini geçersiz kılan hiç bir şey yok.
Benim rastgele bir şeyin 21’inci yüzyıl versiyonuna gereksinimim olduğunu düşünmüyorum. Gereksinimim olan şey Marksizmin bir din olmadığını kabul etmek. Kapitalizmin bir eleştirisi olan Marksizmin 19’uncu yüzyılın değil, bugünün kapitalizmini eleştirdiği gerçeğine gereksinimim var. Bu niçinle kapitalizmin bugün nasıl varlığını sürdürdüğünü en güzel biçimde kavramak gerekiyor. Büyük fabrikalardaki yıkım, dijital süratle gelişen teknolojinin kullanması, irtibat ve ulaşım alanındaki inanılmaz ilerleme… Bunlar kapitalizmin karakterini değiştiren şeyler: Kâr yapma imkanlarını arttırdı, devasa boyutlarda artı paha üretti ve bu da finansallaşmayı yarattı.
Tüm bunlar Marx tarafınca gösterilen şeyler. Lakin bir daha de Marx nasıl olur da kendinden 160 yıl daha sonra yaşananları öngorebilir? Kendisi bir peygamber falan değil ki? Sermayenin epeyce uygun bir eleştirmeniydi. Kapitalizmin özünü hâlâ ziyan görmeden varlığını koruduğu için Marksizm de hayati kıymetini koruyor. Lakin Marksizm ampirik gerçekliğe bakar. Artık, bugünün ampirik gerçekliğinin dışarısında bir sosyalizm inşa etmek isterseniz, bu katiyetle Ekim Devrimi’nin bir yansıması olmayacak. Sovyetler Birliği’nde 1970’lerde planlama alanında kullanılan tüm bilgisayar kapasitesi muhtemelen şu anda sizin telefonunuzun içerisindedir. Muhtemelen akıllı telefonlarınız, onların tüm bilgisayar kapasitelerine bedeldir. Bugün bir ekonomik modeli planlama kapasitemiz inanılmaz derecede farklı.
ötürüsıyla bizim bugünkü teknolojilere, bugünkü artı kıymete, bugünkü insan kapasitesine dayanan bir sosyalizm üretmemiz gerekiyor. Buna şayet ’21’inci yüzyıl sosyalizmi’ demek isterseniz bir sorun yok. Lakin ben yalnızca ‘sosyalizm’ diyorum. Ortada yeni bir şey yok; kapitalist münasebetlerin ötesine geçmek için verilen tıpkı uğraştan bahsediyoruz. Faşizan eğilimlere kıyasla daha eşitlikçi bir sistemi kurmak…
‘’SOVYETLER’DE İNSAN HAKLARI YOKTU’ DİYEMEZSİNİZ’
Faşizan eğilimlerden kelam etmişken, tahminen son olarak bugün dünyada yükselen sağ dalgaya dair konuşabiliriz. Dünyanın bir hayli bölgesinde çok sağın ve faşist eğilimlerin önemli manada güç kazandığını hatta birtakım bazı iktidara geldiğini görüyoruz. Sol kanatsa birtakım bazı uğraşını kendini bu biçimdesi akımların karşısında tanımlayarak veriyor. Solun bir ‘anti’ hareket içerisine sıkışma riskinden kelam edebilir miyiz? bu biçimdesi bir sağ yükselişe karşı yalnızca bir zıt hareket mi olmak gerekiyor? Yoksa daha kapsamlı bir sınırın inşası faşist yükselişe karşı çabayı de içerisinde barındırabilir mi?
Sovyetler Birliği 1991’de çöktükten daha sonra Batı ülkelerinde çöküşü arzulayanlar tarafınca sınırsızca yürütülen bir efor vardı: Sovyet tecrübesini büsbütün başarısız resmetmek. Öteki Doğu Avrupa örnekleri için de birebir şey kelam konusuydu: ‘Otoriter’, ‘başarısız’ ya da ‘insan haklarının büsbütün unutulduğu’ tecrübeler olarak sunuldu. O devir 1990’lı senelerda bu hamlesi geri ittirecek bir imkân da yoktu. Bir rutin haline dönüştü ve sol kanat tarihçiler bile çıkıp bir kelam söyleyemedi. Aksi takdirde ‘Stalin savunucusu’ ilan edilirlerdi. İnsanları itibarsızlaştırmanın sonsuz yolu vardı.
Biz Sovyetler Birliği hakkında gerçeği sunmaya çalışıyoruz. Gerçek şu ki birinci senelerında Sovyetler Birliği kürtajın her halükârda yasallaştığı birinci ülkeydi. Bayanların ve adamların eşit haklara sahip olduğu, eşit miras haklarının geçerli olduğu, bayanların Batı’dan fazlaca daha evvel seçme ve seçilme hakkı kazandığı bir yerdi… Tüm bu saydıklarımız yalnızca bir başlık altında yer alıyor. Daha bir epeyce başlık var: Birinci kararnamelerinden bir tanesi toprak hakkındaydı, Çarlık İmparatorluğu’nda okuryazarlık oranları yerlerdeydi, yüzde 20’lerden bahsediyoruz. 25 yılda bu oran neredeyse yüzde 80’lere, 1950’lerde ise yüzde 100 okuryazarlık oranına ulaşıldı.
Sovyetler Birliği’ndeki ilerlemeler gerçekten inanılması güç ilerlemeler. Açlık üzere bir şeyin yok edilmesi mesela. Evet, geniş bir tüketim eserleri yelpazesine ulaşmak mümkün değildi. Lakin açlık, okuma yazma yoksunluğu üzere onur kırıcı durumlarla da karşılaşmıyordunuz. Biz insan haklarından bahsederken aslında bir biçimde burjuva haklardan kelam ediyoruz. Oy kullanma hakkı, tabir özgürlüğü üzere. Bunlar hakikaten de değerli haklar. İsimlerine ‘burjuva haklar’ deyip bir köşeye atmak istemiyorum. Söz özgürlüğü epeyce lakin epeyce değerli bir hak, siyasi kurumların var olabilmesi fazlaca değerli bir hak. Lakin açlığın ortadan kaldırılması da bir insan hakkı. Bir konuta sahip olmak da bir insan hakkı. Bu yüzden kalkıp ‘Sovyetler Birliği’nde insan hakları yoktu’ diyemezsiniz.
‘ÜTOPYAMIZI ÇALDILAR, GERİ KAZANMALIYIZ’
bir epey hakkı muhafazayı başarabilmişlerdi. Lakin biz Sovyetler Birliği’ne karşı yürütülen bu inanılmaz kampanyaya karşı çıkmayı başaramadık. Cezasını ise artık çekiyoruz. O tarihten bu yana gelen jenerasyonlar kapitalizmde bir şeylerin yanlış olduğunu lisana getirmek istiyor, anti kapitalistler. Fakat istedikleri şeye sosyalizm demeye istekli değiller, zira ütopyamız bizden çalındı. Daha farklı bir şey hayal etme kapasitesini bizden çaldılar. Bu niçinle tüm bu jenerasyonlar bu biçimde büyüyüp yalnızca kapitalizmin eleştirisi noktasına kadar gelebildi, bir daha sonraki adımı atmaya gönülsüzler. Zira bir daha sonraki adımı attıklarında otoriterliği savunmaktan telaşlılar. İnsanların ya bu biçimdesi bir pozisyonu savunmak için kâfi ayrıntıları, ya da kâfi hamasetleri yok. Zira bunu savunmanın cezası fazlaca büyük. O denli kolay değil oturup “Yani aslında bence Sovyetler Birliği şahane şeyler yaptı” ya da “Doğu Almanya inanılmaz şeyler başardı” demek. Doğal ki fazlaca fazla yanılgı vardı, bunların farkına varalım lakin örneğin Doğu Almanya gerçekten 45 yıl içerisinde fazlaca şey yaptı. Ancak bunları söylemeye pek alan açılmıyor.
Örnek vermek gerekirse ben bir hayli Afganistanlı komünist ile röportaj yaptım ve 1978 Sevr Devrimi’nden her şeyin yıkıldığı 1980’lerin ortalarına kadar Afganistan hükümeti üzerine fazlaca çalıştım. İnanılması güç şeyleri başarmışlar. Kırsaldaki okuma yazama seferberliğine katılmak üzere binlerce genç gönderilmiş. Vaktinde Kübalıların yaptıklarına epeyce emsal bir biçimde. Küba da dehşetli okuryazarlık oranlarından yüzde 100 oranına ulaştı. Sık sık Küba’da bulunuyorum, ülkede şu biçimde bir dolaştığınızda insanların ne kadar eğitimli olduklarını görüyorsunuz. Beşerler yaşananları anlıyor, gidip de üç beş palavra haberin peşinden koşmuyor. Bunlar insan hayatının değerli elementleri…
Özetle ütopyamız bizim elimizden çalındı ve bizim onu geri kazanmamız gerekiyor.
1) Aleksandr Kerenski: Şubat Devrimi’nden daha sonra kurulan süreksiz hükümetin son başbakanı, Sosyalist Devrimciler üyesi.