bencede
New member
DUVAR – Son bir haftada 24 saat ortayla iki Rus milyarder, Rusya ve İspanya’daki lüks meskenlerinde meyyit bulundu. Vefatlarında Putin idaresinin hissesi olduğunu söylemek için kâfi delil yok. Lakin 2014’ten bu yana kuşkulu formlarda ölen hayli sayıda Rus gazeteci ve muhalif siyasetçinin yanı sıra oligarklar da var.
Pekala, Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden beri kimileri aileleriyle bir arada olmak üzere üst üste vefat haberleri gelen bu güçlü Ruslar kimler? Güçleri nereden geliyordu?
SERGEY PROTOSENYA: TATİLDE VEFAT…
Rusya’nın en büyük ikinci doğal gaz üreticisi Novatek’in eski üst seviye yöneticisi Sergey Protosenya, eşi ve kızıyla İspanya’da Paskalya tatilini geçirmek için kiraladıkları bir meskende 19 Nisan günü meyyit bulundu. İspanya medyasının aktardığına göre, 55 yaşındaki milyoner, Lloret de Mar’daki villada Katalonya polisi tarafınca bulunduğunda asılıydı. Eşi ve kızı ise yataklarında bedenlerindeki bıçak darbe izleriyle bulundu. Lokal medyaya bakılırsa, Protosenya’nın cansız vücudunun yakınlarında balta ve bıçak bulundu.
Telecinco gazetesi, Katalonya polisinin iki farklı senaryo üzerinde durduğunu yazdı: İşadamı eşini ve kızını öldürdükten daha sonra kendisini asmıştı yahut tüm aile öldürülmüş ve ölümlere aile içi cinayet/intihar süsü verildi. Ailesiyle sıklıkla Fransa’da ikamet eden Protosenya’nın vefatı Rus devlet ajansı TASS tarafınca teyit edildi.
şahsi serveti 433 milyon dolara yakın olan Protosenya’nın oğlu Fedor Protosenya ise babasının karısına ve kızına “asla ziyan vermeyeceğini” ve ailesinin öldürülmüş olabileceğini söylemiş oldu. İngiltere merkezli Daily Mail gazetesine konuşan Fedor Proteosenya, ailesinin cinayete kurbana gittiklerini tez etti.
Sergey Protosenya ve ailesi ekseriyetle Fransa’da yaşıyordu.
VLADİSLAV AVAEV: ELİNDE TABANCAYLA BULUNDUĞU AÇIKLANDI
Gazprombank’ın eski lider yardımcısı Vladislav Avaev, Protosenya’nın vefatından bir gün evvel 18 Nisan’da Moskova’daki multi-milyonluk dairesinde tıpkı Protosenya üzere eşi ve kızıyla birlikte meyyit olarak bulundu. Günlerce ulaşılamayan aileyi bulansa bir akrabalarıydı. Vefatları inceleyen isimli tıp vazifelileri Avaev’lerin yaşadığı dairenin kapısının içeriden kilitli olduğunu ve Vladislav Avaev’in elinde bir tabanca bulunduğunu deklare etti. Buradan da oligarkın evvel eşini ve 13 yaşındaki kızını öldürüp daha sonrasında da kendini vurduğu fikrine ulaşılmıştı.
Vladislav Avaev’in eski lider yardımcısı olduğu Gazprombank Rusya’nın varlıklara göre en büyük üçüncü bankası…
VASİLİ MELNİKOV: OPERASYON BAŞLADIKTAN BİR AY daha sonra ÖLDÜ
Rusya merkezli Kommersant’ın aktardığına nazaran milyarder Vasili Melnikov, Rusya’nın en büyük altıncı kenti olan Nizhny Novgorod’daki lüks dairesinde, Ukrayna’ya yönelik askeri operasyonun başlamasından tam bir ay daha sonra, 24 Mart’ta, meyyit bulunmuştu.
Polis, medikal şirket MedStom’a çalışan Melnikov’la birlikte eşi Galina ve iki oğlunun da öldüklerini deklare etti. Buna nazaran aile fertlerinin hepsi bıçak darbeleriyle öldürülmüştü. İsimli tıp nazaranvlileri, Melnikov’un 41 yaşındaki eşi ile 10 ve 4 yaştaki oğullarını öldürdükten daha sonra hayatına son verdiği kararına vardı. Ukrayna merkezli medya kuruluşu Glavred’e nazaran, Melnikov’un şirketi Batı’nın Rusya’ya yönelik yaptırımları yüzünden ağır kayıplar yaşıyordu.
Glavred’in öbür bir teorisi, Melnikov’un eski bir iş ortağıyla girdiği tartışma kararı ölmüş olabileceğiydi. Lakin Rus polisi cinayet mahallinde bu iddiayı güçlendirecek rastgele bir ispata rastlanmadığını deklare etti. Bulunduklarında Melnikov’un çocukları odalarında, eşi yatak odasında, kendisi de banyodaydı…
MİHAİL WATFORD: BAHÇIVANI BULDU
Ukrayna doğumlu petrol zengini Mihail Watford, İngiltere’nin Surrey kentinde 28 Şubat günü meyyit bulundu. Sovyet Ukrayna’sında 1955’te doğan Mihail Watford – eski soyadıyla Mihail Tolstoşeya– yıllar içerisinde petrol ve doğal gaz alanlarında isim yaptı. Medyaya yansıyan haberlere nazaran 66 yaşındaki oligark, bahçıvanı tarafınca konutundaki garajda meyyit bulunmuştu. Surrey polisi vefatının etrafında kuşku olmadığını deklare etti. Watford, Estonya vatandaşı eşi Jane ve üç çocuğuyla yaşıyordu.
ALEXANDER TYULYAKOV: GAZPROM’UN GÜVENLİĞİNDEN SORUMLUYDU
Rus Gazeta gazetesine göre, 25 Şubat’ta Gazprom yöneticisi Alexander Tyulyakov, St. Petersburg’da bir sayfiye meskeninin garajında asılı bir biçimde meyyit bulunmuştu. Yanında da bir intihar notu vardı.
Bağımsız Rusya gazetesi Novaya Gazeta’ya konuşan Leningrad bölgesi Araştırma Komitesi’nden bir yetkili, Gazprom’un güvenlik servisi çalışanları ve isimli tıp uzmanlarının olay yerine polistilk evvel gittiğini ve olay yerini kordon altına alarak polisin girişini engellediğini söylemiş oldu. 61 yaşındaki Tyulyakov, on yıldır Gazprom’a çalışıyordu, ondan öncesinde de güç devinde güvenlik ve insan kaynakları ünitesinin genel müdür yardımcılığı nazaranvini yürütmüştü.
LEONİD ŞULMAN: BANYODA BULUNDU
Leonid Şulman Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin hemilk öncesinde, ocak ayında meyyit bulundu. Şulman da Gazprom’da üst seviye yöneticiydi. Leningrad’da bir meskenin banyosunda bulunan 60 yaşındaki Şulman’ın yanında bir de not vardı. Şulman’ın öldüğü sırada izinde olduğu bildirildi.
Oligarkların doğuşu ve bugünü
Rusya’nın yeni oligarşisi, 1990’lardaki süratli özelleştirme furyasında ortaya çıktı. “Oligark” sözü Aristo tarafınca binlerce yıl evvel türetilmişti lakin bu terim onlarla bir arada günümüze taşındı. 1990’larda birkaç fırsatçı varlıklı, Sovyet devlet işletmelerinin özelleştirilmesi ile doğal kaynakları ve kamu servetlerini bir dizi yolsuzlukla ele geçirmişti. bu biçimdece düzinelerce yeni Rus varlıklı ortaya çıktı.
YELTSİN’İ ZAFERE TAŞIYANLAR…
Sovyetler Birliği’nin 1991’deki çöküşünden daha sonra Rusya Devlet Lideri Boris Yeltsin, devlet güdümlü iktisattan özgür piyasa iktisadına geçişin başını çekti. Yeltsin, Rus ekonomist Yegor Gaydar ve Anatoli Çubays’in ve onların danıştıkları Batılı ekonomistlerin katkılarıyla girift bir sistemin yol haritasını çizdi. Lakin, Yeltsin idaresi hayli da sağlam bir yerde oturmuyordu. Hala Sovyet yanlısı olan ve eski sisteme dönmek isteyenler tesirliydi. Yeltsin onların önünü kesmek için Milletlerarası Para Fonu’nun (IMF) desteklediği “şok tedavisi” diye isimlendirilen süratli ve kapsamlı özelleştirmelerin sağlandığı bir metoda başvurdu. Ülkede eski Sovyet sistemi adeta süratlice elektrik akımına kapılmış ve yeni kapitalist tertibe geçiş bu sayede gerçekleşmişti.
Oligarklar, Yeltsin periyodunda doğdu…
Özelleştirmeler iki farklı dalga halinde yapıldı. Birinci dalga, Ekim 1992’de açık ve şeffaf bir halde ortaya çıktı. Rusya devleti, 148 milyon özelleştirme çeki ve senedini halka dağıttı. Senetlere sahip olanlar ondan sonrasında açık artırmalarla özelleştirilen şirketlerden pay satın alabildi. Fakat ikinci dalga özelleştirmeler bu kadar şeffaf olmadı. 1994’de senet programı bitmiş oldukten daha sonra, iktisadın esasen yüzde 70’i özelleştirilmişti. Ancak ülkenin en büyük ve pahalı sanayileri hala devletin denetimindeydi. 1995’te Yeltsin idaresi ülkeyi ekonomik krize sürükledi. Halk, hiperenflasyonla gayret ediyor, devlet bakılırsavlileri ve emekliler maaşlarını alamıyordu. Yeltsin’in popülaritesi azalmaya başlıyor, halk idaresi eleştiriyordu. 1996 seçimlerinde Yeltsin idaresini al aşağı edebilecek tanınan bir komünist aday ortaya çıktı. “Ülkeyi komünizmin pençesinde kurtarmakla” övünen Yeltsin, komünizmin yeniden dönme telaşına kapılarak, “Hisse İçin Borç” isminde bir programı öne sürdü. Program, nazarance kapalı bir halde yürütüldü. Rusya’nın birinci oligarkları, devleti krizden kurtaracak maddi dayanağı vermek için ülkenin en pahalı devlet işletmelerinden pay talep etti. Devletin ödeyemediği noktada oligarklar en kârlı işletmeler üzerinde daha da fazlaca denetim sahibi oldular. Devlet ise ekonomiyi toparlamak için borç alıp, özelleştirmelere devam etti. En değerlisi de oligarklar ne olursa olsun Yeltsin’in tekrar seçimi kazanabilmesi için yapabildikleri ne var ise yaptılar.
1995’in son aylarında, 12 Rus sanayi işletmesi oligarklara satıldı. Bunların içinde bir maden şirketi, iki çelik firması, iki gemicilik şirketi ve beş petrol şirketi vardı. Londra futbol kulübü Chelsea’nin sahibi Roman Abramoviç, bu türlü bu biçimdelardaki iş ortağı Boris Berezovski’yle Sibneft petrol şirketinden epey büyük bir hisseyi 200 milyon dolara satın aldı. 2009’da da payını devletleştirme planı kapsamında 11,9 milyar dolara sattı.
Yıl 1996… Oligarklar, Yeltsin’in ardında durarak, seçim kampanyasına milyonlarca dolar akıttı. Tanıdıkları en âlâ siyasal iletişimcileri tuttular. Sahip oldukları bankalar üzerinden Yeltsin’in kampanyasına para bağışladılar. Rusya’nın en büyük üç televizyon kuruluşundan ikisine sahip olan Berezovski ve Gusinski, kanallarında 7/24 Yeltsin yanlısı propaganda yayınladı. bu biçimdece Yeltsin, Rusya’nın birinci Amerikan üslubu devlet başkanlığı seçim kampanyasını yürüttü. 1996’da Yeltsin seçimi kazandı fakat yıllar içerisinde sıhhati berbata gittiği için oligarklar yeni bir başkan arayışına girdi.
‘DEMİR YUMRUKLU’ YENİ ÖNDER: PUTİN
1999’da Yeltsin ve oligarkları Vladimir Putin ismindeki eski Sovyet istihbarat teşkilatı (KGB) casusunun evvel Yeltsin idaresinin başbakanı, çabucak sonrasında da Rusya’nın devlet lideri bulunmasına karar verdiler. Putin, halk tarafınca tanınan bir isim değildi lakin Kremlin’de sadakatli olmakla biliniyordu. Denetimleri altında tutabilecekleri ve çıkarlarını koruyabilecek biri olduğunu düşündüler. yıllar daha sonra muhalefet önderlerini ve oligarklarını zehirlemekle suçlanabilecek bir devlet lideri olacağı akıllarından bile geçmezdi muhtemelen.
Ve Putin, beklendiği üzere ‘sadakatli’ çıkmadı. Oligarklar, o idareye geldiği günlerde halk tarafınca sevilmiyordu. Putin ise halka “oligarkların bir sınıf olarak var olmasını sonlandıracağının” kelamını vermişti. Bilhassa Gusinski ve Berezovski, Putin’in gayesine girmiş ve reaksiyonunu çekmişti. Medya kuruluşları, Putin’i birinci senelerında eleştiren haberler yapıyordu. Putin ise oligarklara “siyasete karışmadıkları sürece şirketlerinde istedikleri üzere at koşturabileceklerini” söylemişti. Putin’in gazabına uğramayanlar ise Oleg Deripaska, Roman Abramoviç, Alişer Usmanov, Viktor Vekselberg, Mihail Prokhorov ve Vagit Alekperov’du.
Yeltsin periyodunda, oligarklar ülkede istedikleri üzere at koşturabiliyordu lakin Putin bu nizamın devam etmeyeceğini adeta bir demir yumrukla gösterdi.
2000 yılının yaz aylarında, ülkenin en varlıklı 21 iş insanı Kremlin’de tarihi bir toplantıya katıldı. görüşmede Putin, “buraların patronu” benim demek için kelam konusu isimleri ayağına çağırdı. Kapalı kapılar arkasında yapılan toplantıda Putin oligarkların Rusya Federasyonu devletinin kurucuları olduğunun farkında olduğunun altını çizdi. Lakin işlerin artık Yeltsin periyodunda olduğu üzere olmayacağını söylemiş oldu. Putin, gücünü sorgulamadıkları takdirde oligarklara istedikleri özel jetlere, süperyatlara, malikânelere ve şirketlerine sahip kalabileceklerini söylemiş oldu. daha sonraki senelerda, Putin’e baş tutanların sonu ya Sibirya’da bir hapishane ya da sürgün oldu. Kimileri ise kuşkulu hallerde öldü. Kalanlar, fon sağlayarak Putin’in yakın etrafında durabildi.
Lakin oligarklara had bildirmeye çalışan Putin de gücünü aslında bu milyarderlere borçlu. İktidardaki Birlik Partisi’nin kurulmasından başlayarak fazlaca büyük dayanak verdiler bu ultra zenginler. 1996’da Yeltsin’in seçilmesinde bu kadar katkı sağlamasalardı, Putin Yeltsin’in halefi olarak Rusya’nın başbakanı olamazdı. Oligarklar, Putin’in doruğa ulaşmasını sağladı, daha evvel Putin’i eleştiren yayınlar yapan kuruluşların sahipleri Gusinski ve Berezovksi bu sefer onun herkesçe ‘iyi bilinen’ biri olmasını sağladı. Gazeteler, televizyon ve haber kanalları sabah akşam Putin’den bahsetmeye başladılar.
Putin de “oligarkları bitireceği” kelamını aslında gerçekleştirmedi. Gücüne çelme takmaya çalışanları def etti ancak başkalarını yakın etrafında tuttu.
Rusya merkezli NTV kanalı, 1990’larda Kremlin’i vakit zaman eleştirdiği ve ti’ye aldığı programlar yayınlardı. Yeni başkan seçildikten daha sonra, tenkitlere devam edip, Putin’le dalga geçtiği bir program bile yaptı. Putin, bundan rahatsız oldu ve NTV’nin ofisine kamuflaj üniformalı ve kar maskeli silahlı memurlar yolladı. Hükümet, NTV’nin sahibi eski bir taksi sürücüsü olan medya işvereni Vladimir Gusinski’yi özelleştirme mutabakatından 10 milyon dolar çalmakla suçladı. Gusinski’nin sonu evvel mahpus, daha sonra da yurtharicinde sürgünlük oldu. Devletin denetimindeki Gazprom çabucak sonrasında NTV’yi satın aldı. Kanal, Putin’le tekrar asla dalga geçmedi.
Putin’in damarına basan bir başka oligark ise şimdilerde ismi sivil toplum faaliyetleriyle anılan Rusya’da bir vakit içinderın en güçlü iş insanı olan Mihail Khodorkovski idi. 2000’lerin başında Khodorkovski, Yeltsin devrinin “Hisseler İçin Borç” programıyla petrol imparatorluğunu kurduktan daha sonra Putin’in hudutlarını zorlamıştı. Petrol şirketi Yukos’un payların yüzde 78’ini kıymetinin fazlaca altında, 310 milyon dolara satın alan Khodorkovski, şirketini Rusya’da konvansiyonel olmayan biçimlerle yönetti. Muhalefet partilerine fon sağladı, devlet başkanlığa adaylığını bile koyabileceğini ima etmişti. İmparatorluğu daha da nüfuzlu olmaya başlarken, 2003’te, Putin’e televizyonda meydan okuyarak devlet liderini devlet petrol şirketinde yolsuzluk yapmakla suçlamıştı. Petrol baronu, şirketini ABD merkezli Exxon Mobil’le birleştirmeyi bile düşünmüştü. Putin olağan olarak bundan fazlaca mutlu değildi. 2003’te maskeli casuslar bu sefer Khodorkovski’nin özel jetini basıp, başına silah dayayıp tutuklamıştı. Khodorkovski, hayatını 2013’e kadar bir hapishanede geçirdi. Şimdilerde ise Londra’da ‘Open Russia’ isimli sivil toplum faaliyetleri düzenleyen bir kuruluşun başında. Khodorkovski’nin petrol şirketindeki payları Putin’in sadık yoldaşlarından biri olan Igor Seçin’e geçti.
Öteki oligarklardan farklı olarak Seçin, Putin’in yardımıyla oligark oldu. Liderin yakın etrafındaki bu yeni jenerasyon oligarklara Putin üzere eski asker yahut KGB casuslarının oluşturduğu ‘Siloviki’ ismi verildi. Silovikiler büsbütün Putin’in periyodunda ve özelleştirme furyası dışında ortaya çıkan oligarklar. Seçin bir devir Putin’in yardımcılığı ve başbakan yardımcılığı misyonlarını de yürüttü. Bu günlerde devlet petrol şirketi olan Rosneft’in CEO’su.
YAPTIRIMLAR VE ABRAMOVİÇ’İN ZEHİRLENMESİ
Roman Abramoviç’in zehirlendiği argümanı doğrulanamadı.
Rusya, Ukrayna işgalinin ikinci ayını tamamladı. Putin’in oligarkları yaptırım üstüne yaptırım yedi. Batı’nın yaptırımlarından kaçan oligarklar da Türkiye’ye ve yaptırımlara uymayan başka ülkelere sığındı, üstün yatları ise Avrupa karasularına girmeden Türkiye karasularında demir attı. Onlardan biri de geçtiğimiz haftalarda Dolmabahçe Sarayı’nda Ukrayna-Rusya müzakere görüşmelerinde uzunluk gösteren Abramoviç’ti. Abramoviç’in, geçen ayın başında Belarus-Ukrayna hududunda gerçekleşen barış görüşmelerinde zehirlendiği sav edilmişti. Bu kuşkulu olayla ilgili ABD’li bir yetkili oligarkın zehirlenmediğini, fakat diğer sebepler yüzünden benzeri semptomlar gösterdiğini söylemiş oldu. Ukraynalı üst seviye bir yetkili ise haberin yanlışsız olmadığını aktardı. Lakin Hollanda merkezli bağımsız araştırma şirketi Bellingcat, Abramoviç’in kimyasal silahlarla zehirlenmiş olabileceğini öne sürdü. Olayın gerçekliğiyle ilgili Rusya hükümetini suçlayacak kâfi bilgi olmadığı kimi medya kuruluşları tarafınca aktarılmıştı. Lakin kimi analistlere bakılırsa, Abramoviç’i öldürmek değil, ona göz dağı verilmek istenmişti.
Oligarkların kuşkulu vefatlarını isimli tıp çalışanları ve polis ‘intihar’ diye isimlendirdiği ve ölümlerde kâfi ispat olmadığı için Rusya’yı büsbütün suçlamak bir çok güç. Lakin art geriye gelen vefatlar tesadüf olamayacak kadar kuşku cazip…
(Derleyen: Nihan Kalle)
Pekala, Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden beri kimileri aileleriyle bir arada olmak üzere üst üste vefat haberleri gelen bu güçlü Ruslar kimler? Güçleri nereden geliyordu?
SERGEY PROTOSENYA: TATİLDE VEFAT…
Rusya’nın en büyük ikinci doğal gaz üreticisi Novatek’in eski üst seviye yöneticisi Sergey Protosenya, eşi ve kızıyla İspanya’da Paskalya tatilini geçirmek için kiraladıkları bir meskende 19 Nisan günü meyyit bulundu. İspanya medyasının aktardığına göre, 55 yaşındaki milyoner, Lloret de Mar’daki villada Katalonya polisi tarafınca bulunduğunda asılıydı. Eşi ve kızı ise yataklarında bedenlerindeki bıçak darbe izleriyle bulundu. Lokal medyaya bakılırsa, Protosenya’nın cansız vücudunun yakınlarında balta ve bıçak bulundu.
Telecinco gazetesi, Katalonya polisinin iki farklı senaryo üzerinde durduğunu yazdı: İşadamı eşini ve kızını öldürdükten daha sonra kendisini asmıştı yahut tüm aile öldürülmüş ve ölümlere aile içi cinayet/intihar süsü verildi. Ailesiyle sıklıkla Fransa’da ikamet eden Protosenya’nın vefatı Rus devlet ajansı TASS tarafınca teyit edildi.
şahsi serveti 433 milyon dolara yakın olan Protosenya’nın oğlu Fedor Protosenya ise babasının karısına ve kızına “asla ziyan vermeyeceğini” ve ailesinin öldürülmüş olabileceğini söylemiş oldu. İngiltere merkezli Daily Mail gazetesine konuşan Fedor Proteosenya, ailesinin cinayete kurbana gittiklerini tez etti.
Sergey Protosenya ve ailesi ekseriyetle Fransa’da yaşıyordu.
VLADİSLAV AVAEV: ELİNDE TABANCAYLA BULUNDUĞU AÇIKLANDI
Gazprombank’ın eski lider yardımcısı Vladislav Avaev, Protosenya’nın vefatından bir gün evvel 18 Nisan’da Moskova’daki multi-milyonluk dairesinde tıpkı Protosenya üzere eşi ve kızıyla birlikte meyyit olarak bulundu. Günlerce ulaşılamayan aileyi bulansa bir akrabalarıydı. Vefatları inceleyen isimli tıp vazifelileri Avaev’lerin yaşadığı dairenin kapısının içeriden kilitli olduğunu ve Vladislav Avaev’in elinde bir tabanca bulunduğunu deklare etti. Buradan da oligarkın evvel eşini ve 13 yaşındaki kızını öldürüp daha sonrasında da kendini vurduğu fikrine ulaşılmıştı.
Vladislav Avaev’in eski lider yardımcısı olduğu Gazprombank Rusya’nın varlıklara göre en büyük üçüncü bankası…
VASİLİ MELNİKOV: OPERASYON BAŞLADIKTAN BİR AY daha sonra ÖLDÜ
Rusya merkezli Kommersant’ın aktardığına nazaran milyarder Vasili Melnikov, Rusya’nın en büyük altıncı kenti olan Nizhny Novgorod’daki lüks dairesinde, Ukrayna’ya yönelik askeri operasyonun başlamasından tam bir ay daha sonra, 24 Mart’ta, meyyit bulunmuştu.
Polis, medikal şirket MedStom’a çalışan Melnikov’la birlikte eşi Galina ve iki oğlunun da öldüklerini deklare etti. Buna nazaran aile fertlerinin hepsi bıçak darbeleriyle öldürülmüştü. İsimli tıp nazaranvlileri, Melnikov’un 41 yaşındaki eşi ile 10 ve 4 yaştaki oğullarını öldürdükten daha sonra hayatına son verdiği kararına vardı. Ukrayna merkezli medya kuruluşu Glavred’e nazaran, Melnikov’un şirketi Batı’nın Rusya’ya yönelik yaptırımları yüzünden ağır kayıplar yaşıyordu.
Glavred’in öbür bir teorisi, Melnikov’un eski bir iş ortağıyla girdiği tartışma kararı ölmüş olabileceğiydi. Lakin Rus polisi cinayet mahallinde bu iddiayı güçlendirecek rastgele bir ispata rastlanmadığını deklare etti. Bulunduklarında Melnikov’un çocukları odalarında, eşi yatak odasında, kendisi de banyodaydı…
MİHAİL WATFORD: BAHÇIVANI BULDU
Ukrayna doğumlu petrol zengini Mihail Watford, İngiltere’nin Surrey kentinde 28 Şubat günü meyyit bulundu. Sovyet Ukrayna’sında 1955’te doğan Mihail Watford – eski soyadıyla Mihail Tolstoşeya– yıllar içerisinde petrol ve doğal gaz alanlarında isim yaptı. Medyaya yansıyan haberlere nazaran 66 yaşındaki oligark, bahçıvanı tarafınca konutundaki garajda meyyit bulunmuştu. Surrey polisi vefatının etrafında kuşku olmadığını deklare etti. Watford, Estonya vatandaşı eşi Jane ve üç çocuğuyla yaşıyordu.
ALEXANDER TYULYAKOV: GAZPROM’UN GÜVENLİĞİNDEN SORUMLUYDU
Rus Gazeta gazetesine göre, 25 Şubat’ta Gazprom yöneticisi Alexander Tyulyakov, St. Petersburg’da bir sayfiye meskeninin garajında asılı bir biçimde meyyit bulunmuştu. Yanında da bir intihar notu vardı.
Bağımsız Rusya gazetesi Novaya Gazeta’ya konuşan Leningrad bölgesi Araştırma Komitesi’nden bir yetkili, Gazprom’un güvenlik servisi çalışanları ve isimli tıp uzmanlarının olay yerine polistilk evvel gittiğini ve olay yerini kordon altına alarak polisin girişini engellediğini söylemiş oldu. 61 yaşındaki Tyulyakov, on yıldır Gazprom’a çalışıyordu, ondan öncesinde de güç devinde güvenlik ve insan kaynakları ünitesinin genel müdür yardımcılığı nazaranvini yürütmüştü.
LEONİD ŞULMAN: BANYODA BULUNDU
Leonid Şulman Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin hemilk öncesinde, ocak ayında meyyit bulundu. Şulman da Gazprom’da üst seviye yöneticiydi. Leningrad’da bir meskenin banyosunda bulunan 60 yaşındaki Şulman’ın yanında bir de not vardı. Şulman’ın öldüğü sırada izinde olduğu bildirildi.
Oligarkların doğuşu ve bugünü
Rusya’nın yeni oligarşisi, 1990’lardaki süratli özelleştirme furyasında ortaya çıktı. “Oligark” sözü Aristo tarafınca binlerce yıl evvel türetilmişti lakin bu terim onlarla bir arada günümüze taşındı. 1990’larda birkaç fırsatçı varlıklı, Sovyet devlet işletmelerinin özelleştirilmesi ile doğal kaynakları ve kamu servetlerini bir dizi yolsuzlukla ele geçirmişti. bu biçimdece düzinelerce yeni Rus varlıklı ortaya çıktı.
YELTSİN’İ ZAFERE TAŞIYANLAR…
Sovyetler Birliği’nin 1991’deki çöküşünden daha sonra Rusya Devlet Lideri Boris Yeltsin, devlet güdümlü iktisattan özgür piyasa iktisadına geçişin başını çekti. Yeltsin, Rus ekonomist Yegor Gaydar ve Anatoli Çubays’in ve onların danıştıkları Batılı ekonomistlerin katkılarıyla girift bir sistemin yol haritasını çizdi. Lakin, Yeltsin idaresi hayli da sağlam bir yerde oturmuyordu. Hala Sovyet yanlısı olan ve eski sisteme dönmek isteyenler tesirliydi. Yeltsin onların önünü kesmek için Milletlerarası Para Fonu’nun (IMF) desteklediği “şok tedavisi” diye isimlendirilen süratli ve kapsamlı özelleştirmelerin sağlandığı bir metoda başvurdu. Ülkede eski Sovyet sistemi adeta süratlice elektrik akımına kapılmış ve yeni kapitalist tertibe geçiş bu sayede gerçekleşmişti.
Oligarklar, Yeltsin periyodunda doğdu…
Özelleştirmeler iki farklı dalga halinde yapıldı. Birinci dalga, Ekim 1992’de açık ve şeffaf bir halde ortaya çıktı. Rusya devleti, 148 milyon özelleştirme çeki ve senedini halka dağıttı. Senetlere sahip olanlar ondan sonrasında açık artırmalarla özelleştirilen şirketlerden pay satın alabildi. Fakat ikinci dalga özelleştirmeler bu kadar şeffaf olmadı. 1994’de senet programı bitmiş oldukten daha sonra, iktisadın esasen yüzde 70’i özelleştirilmişti. Ancak ülkenin en büyük ve pahalı sanayileri hala devletin denetimindeydi. 1995’te Yeltsin idaresi ülkeyi ekonomik krize sürükledi. Halk, hiperenflasyonla gayret ediyor, devlet bakılırsavlileri ve emekliler maaşlarını alamıyordu. Yeltsin’in popülaritesi azalmaya başlıyor, halk idaresi eleştiriyordu. 1996 seçimlerinde Yeltsin idaresini al aşağı edebilecek tanınan bir komünist aday ortaya çıktı. “Ülkeyi komünizmin pençesinde kurtarmakla” övünen Yeltsin, komünizmin yeniden dönme telaşına kapılarak, “Hisse İçin Borç” isminde bir programı öne sürdü. Program, nazarance kapalı bir halde yürütüldü. Rusya’nın birinci oligarkları, devleti krizden kurtaracak maddi dayanağı vermek için ülkenin en pahalı devlet işletmelerinden pay talep etti. Devletin ödeyemediği noktada oligarklar en kârlı işletmeler üzerinde daha da fazlaca denetim sahibi oldular. Devlet ise ekonomiyi toparlamak için borç alıp, özelleştirmelere devam etti. En değerlisi de oligarklar ne olursa olsun Yeltsin’in tekrar seçimi kazanabilmesi için yapabildikleri ne var ise yaptılar.
1995’in son aylarında, 12 Rus sanayi işletmesi oligarklara satıldı. Bunların içinde bir maden şirketi, iki çelik firması, iki gemicilik şirketi ve beş petrol şirketi vardı. Londra futbol kulübü Chelsea’nin sahibi Roman Abramoviç, bu türlü bu biçimdelardaki iş ortağı Boris Berezovski’yle Sibneft petrol şirketinden epey büyük bir hisseyi 200 milyon dolara satın aldı. 2009’da da payını devletleştirme planı kapsamında 11,9 milyar dolara sattı.
Yıl 1996… Oligarklar, Yeltsin’in ardında durarak, seçim kampanyasına milyonlarca dolar akıttı. Tanıdıkları en âlâ siyasal iletişimcileri tuttular. Sahip oldukları bankalar üzerinden Yeltsin’in kampanyasına para bağışladılar. Rusya’nın en büyük üç televizyon kuruluşundan ikisine sahip olan Berezovski ve Gusinski, kanallarında 7/24 Yeltsin yanlısı propaganda yayınladı. bu biçimdece Yeltsin, Rusya’nın birinci Amerikan üslubu devlet başkanlığı seçim kampanyasını yürüttü. 1996’da Yeltsin seçimi kazandı fakat yıllar içerisinde sıhhati berbata gittiği için oligarklar yeni bir başkan arayışına girdi.
‘DEMİR YUMRUKLU’ YENİ ÖNDER: PUTİN
1999’da Yeltsin ve oligarkları Vladimir Putin ismindeki eski Sovyet istihbarat teşkilatı (KGB) casusunun evvel Yeltsin idaresinin başbakanı, çabucak sonrasında da Rusya’nın devlet lideri bulunmasına karar verdiler. Putin, halk tarafınca tanınan bir isim değildi lakin Kremlin’de sadakatli olmakla biliniyordu. Denetimleri altında tutabilecekleri ve çıkarlarını koruyabilecek biri olduğunu düşündüler. yıllar daha sonra muhalefet önderlerini ve oligarklarını zehirlemekle suçlanabilecek bir devlet lideri olacağı akıllarından bile geçmezdi muhtemelen.
Ve Putin, beklendiği üzere ‘sadakatli’ çıkmadı. Oligarklar, o idareye geldiği günlerde halk tarafınca sevilmiyordu. Putin ise halka “oligarkların bir sınıf olarak var olmasını sonlandıracağının” kelamını vermişti. Bilhassa Gusinski ve Berezovski, Putin’in gayesine girmiş ve reaksiyonunu çekmişti. Medya kuruluşları, Putin’i birinci senelerında eleştiren haberler yapıyordu. Putin ise oligarklara “siyasete karışmadıkları sürece şirketlerinde istedikleri üzere at koşturabileceklerini” söylemişti. Putin’in gazabına uğramayanlar ise Oleg Deripaska, Roman Abramoviç, Alişer Usmanov, Viktor Vekselberg, Mihail Prokhorov ve Vagit Alekperov’du.
Yeltsin periyodunda, oligarklar ülkede istedikleri üzere at koşturabiliyordu lakin Putin bu nizamın devam etmeyeceğini adeta bir demir yumrukla gösterdi.
2000 yılının yaz aylarında, ülkenin en varlıklı 21 iş insanı Kremlin’de tarihi bir toplantıya katıldı. görüşmede Putin, “buraların patronu” benim demek için kelam konusu isimleri ayağına çağırdı. Kapalı kapılar arkasında yapılan toplantıda Putin oligarkların Rusya Federasyonu devletinin kurucuları olduğunun farkında olduğunun altını çizdi. Lakin işlerin artık Yeltsin periyodunda olduğu üzere olmayacağını söylemiş oldu. Putin, gücünü sorgulamadıkları takdirde oligarklara istedikleri özel jetlere, süperyatlara, malikânelere ve şirketlerine sahip kalabileceklerini söylemiş oldu. daha sonraki senelerda, Putin’e baş tutanların sonu ya Sibirya’da bir hapishane ya da sürgün oldu. Kimileri ise kuşkulu hallerde öldü. Kalanlar, fon sağlayarak Putin’in yakın etrafında durabildi.
Lakin oligarklara had bildirmeye çalışan Putin de gücünü aslında bu milyarderlere borçlu. İktidardaki Birlik Partisi’nin kurulmasından başlayarak fazlaca büyük dayanak verdiler bu ultra zenginler. 1996’da Yeltsin’in seçilmesinde bu kadar katkı sağlamasalardı, Putin Yeltsin’in halefi olarak Rusya’nın başbakanı olamazdı. Oligarklar, Putin’in doruğa ulaşmasını sağladı, daha evvel Putin’i eleştiren yayınlar yapan kuruluşların sahipleri Gusinski ve Berezovksi bu sefer onun herkesçe ‘iyi bilinen’ biri olmasını sağladı. Gazeteler, televizyon ve haber kanalları sabah akşam Putin’den bahsetmeye başladılar.
Putin de “oligarkları bitireceği” kelamını aslında gerçekleştirmedi. Gücüne çelme takmaya çalışanları def etti ancak başkalarını yakın etrafında tuttu.
Rusya merkezli NTV kanalı, 1990’larda Kremlin’i vakit zaman eleştirdiği ve ti’ye aldığı programlar yayınlardı. Yeni başkan seçildikten daha sonra, tenkitlere devam edip, Putin’le dalga geçtiği bir program bile yaptı. Putin, bundan rahatsız oldu ve NTV’nin ofisine kamuflaj üniformalı ve kar maskeli silahlı memurlar yolladı. Hükümet, NTV’nin sahibi eski bir taksi sürücüsü olan medya işvereni Vladimir Gusinski’yi özelleştirme mutabakatından 10 milyon dolar çalmakla suçladı. Gusinski’nin sonu evvel mahpus, daha sonra da yurtharicinde sürgünlük oldu. Devletin denetimindeki Gazprom çabucak sonrasında NTV’yi satın aldı. Kanal, Putin’le tekrar asla dalga geçmedi.
Putin’in damarına basan bir başka oligark ise şimdilerde ismi sivil toplum faaliyetleriyle anılan Rusya’da bir vakit içinderın en güçlü iş insanı olan Mihail Khodorkovski idi. 2000’lerin başında Khodorkovski, Yeltsin devrinin “Hisseler İçin Borç” programıyla petrol imparatorluğunu kurduktan daha sonra Putin’in hudutlarını zorlamıştı. Petrol şirketi Yukos’un payların yüzde 78’ini kıymetinin fazlaca altında, 310 milyon dolara satın alan Khodorkovski, şirketini Rusya’da konvansiyonel olmayan biçimlerle yönetti. Muhalefet partilerine fon sağladı, devlet başkanlığa adaylığını bile koyabileceğini ima etmişti. İmparatorluğu daha da nüfuzlu olmaya başlarken, 2003’te, Putin’e televizyonda meydan okuyarak devlet liderini devlet petrol şirketinde yolsuzluk yapmakla suçlamıştı. Petrol baronu, şirketini ABD merkezli Exxon Mobil’le birleştirmeyi bile düşünmüştü. Putin olağan olarak bundan fazlaca mutlu değildi. 2003’te maskeli casuslar bu sefer Khodorkovski’nin özel jetini basıp, başına silah dayayıp tutuklamıştı. Khodorkovski, hayatını 2013’e kadar bir hapishanede geçirdi. Şimdilerde ise Londra’da ‘Open Russia’ isimli sivil toplum faaliyetleri düzenleyen bir kuruluşun başında. Khodorkovski’nin petrol şirketindeki payları Putin’in sadık yoldaşlarından biri olan Igor Seçin’e geçti.
Öteki oligarklardan farklı olarak Seçin, Putin’in yardımıyla oligark oldu. Liderin yakın etrafındaki bu yeni jenerasyon oligarklara Putin üzere eski asker yahut KGB casuslarının oluşturduğu ‘Siloviki’ ismi verildi. Silovikiler büsbütün Putin’in periyodunda ve özelleştirme furyası dışında ortaya çıkan oligarklar. Seçin bir devir Putin’in yardımcılığı ve başbakan yardımcılığı misyonlarını de yürüttü. Bu günlerde devlet petrol şirketi olan Rosneft’in CEO’su.
YAPTIRIMLAR VE ABRAMOVİÇ’İN ZEHİRLENMESİ
Roman Abramoviç’in zehirlendiği argümanı doğrulanamadı.
Rusya, Ukrayna işgalinin ikinci ayını tamamladı. Putin’in oligarkları yaptırım üstüne yaptırım yedi. Batı’nın yaptırımlarından kaçan oligarklar da Türkiye’ye ve yaptırımlara uymayan başka ülkelere sığındı, üstün yatları ise Avrupa karasularına girmeden Türkiye karasularında demir attı. Onlardan biri de geçtiğimiz haftalarda Dolmabahçe Sarayı’nda Ukrayna-Rusya müzakere görüşmelerinde uzunluk gösteren Abramoviç’ti. Abramoviç’in, geçen ayın başında Belarus-Ukrayna hududunda gerçekleşen barış görüşmelerinde zehirlendiği sav edilmişti. Bu kuşkulu olayla ilgili ABD’li bir yetkili oligarkın zehirlenmediğini, fakat diğer sebepler yüzünden benzeri semptomlar gösterdiğini söylemiş oldu. Ukraynalı üst seviye bir yetkili ise haberin yanlışsız olmadığını aktardı. Lakin Hollanda merkezli bağımsız araştırma şirketi Bellingcat, Abramoviç’in kimyasal silahlarla zehirlenmiş olabileceğini öne sürdü. Olayın gerçekliğiyle ilgili Rusya hükümetini suçlayacak kâfi bilgi olmadığı kimi medya kuruluşları tarafınca aktarılmıştı. Lakin kimi analistlere bakılırsa, Abramoviç’i öldürmek değil, ona göz dağı verilmek istenmişti.
Oligarkların kuşkulu vefatlarını isimli tıp çalışanları ve polis ‘intihar’ diye isimlendirdiği ve ölümlerde kâfi ispat olmadığı için Rusya’yı büsbütün suçlamak bir çok güç. Lakin art geriye gelen vefatlar tesadüf olamayacak kadar kuşku cazip…
(Derleyen: Nihan Kalle)