bencede
New member
ANKARA- Macaristan, yanı başında Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik askeri operasyonunun gölgesinde seçime hazırlanıyor. Ülkede altı muhalefet partisi 3 Nisan’da yapılacak seçimlerde “popülist” olarak nitelenen, açıklamaları ve siyasetleriyle reaksiyon toplayan Başbakan Victor Orban’a karşı birleşti. Ön seçimlerle belirlenen, küçük bir kasabının belediye lideri olan Peter Marki-Zay’in, Orban’ın karşısında nasıl bir sonuç alacağı merak konusu.
Uzun yıllardır Macaristan’da yaşayan gazeteci, müellif ve tercüman Tarık Demirkan ile konuştuk. Macaristan’da muhalefetin ittifak kurarak aday belirleme sürecini, Orban idaresinin yıllar içerisindeki dönüşümünü, Macaristan’daki siyasi iklimi ve seçmenin beklentisini, iktidar değişiminin Türkiye’ye mümkün tesirlerini anlatan Demirkan’a göre Macaristan seçimlerinden hem AK Parti iktidarı tıpkı vakitte muhalefet partileri dersler çıkaracak.
Tarık Demirkan
MACARİSTAN’DA 6 MUHALEFET PARTİSİ ORTAK ADAYDA UZLAŞTI
Tarık Demirkan, Macaristan’daki siyasi atmosferi, adaylıklar sürecinde tarafların ataklarını ve seçimin gelecekteki tesirlerini kapsamlı bir biçimde anlattı…
Macaristan’da 6 muhalefet partisi, Demokratik Koalisyon (DK), Jobbik-Daha Uygun Bir Macaristan Hareketi, Yeşiller Partisi (LMP), Momentum Hareketi, Macaristan Sosyalist Partisi (MSZP) ve Macaristan için Diyalog (PM), 3 Nisan’da yapılacak genel seçimler için ortak adayda uzlaştı. Macaristan’da en uzun müddet Başbakanlık bakılırsavini yürüten Viktor Orban’ın karşısına muhalefet Peter Marki-Zay’ı aday gösterdi. Muhalefetin aday belirleme süreci nasıl gelişti?
Macaristan’da iktidar partisi Fidesz’in, Hristiyan Demokratlarla birlikte oluşturduğu bir seçim ittifakı mevcut. Hristiyan Demokratlar farklı bir parti olarak değil, Fidesz’in kontenjanından parlamentoya giriyorlardı. Bu ittifak parlamentoda üçte iki çoğunluğa sahipti. İkincisi, bu iktidarın toplumda yarattığı yeni modelin, ki buna ‘Ulusal İşbirliği Sistemi’ ismini verdiler, emeli ‘milli güçler’in yaratılmasıydı. Yani maksat Avrupa Birliği fonlarının dayanağıyla yeni bir üretici, sermayedar kısmının yaratılmasıydı. Gelen fonlarla iktidar kendi etrafında, kendi uygun bulduğu kısımları destekleyerek önemli bir sermayedar kesim yarattı. Meclis’te 3’te 2 çoğunluğun verdiği imkanla, yasal ve anayasal değişikliklerle toplumun yapısını değiştirme yoluna gittiler. Üçüncüsü, basın ve medya üzerinde aşikâr bir denetleme yaratarak toplumun yeni modelinin inşasını 10-12 yıldır sürdürüyorlardı. Dördüncüsü, bir vakit içinderın kuvvetli muhalefet partisi olan sosyalist parti kendi perspektifsizliği ortasında dağıldı, küçük ve yeni partiler oluştu.
‘MUHALEFET PARTİLERİNİN TOPLUMSAL DİNAMİZM YARATABİLME GÜCÜ KALMAMIŞTI’
ötürüsıyla muhalefet partilerinin tek başlarına hareket imkânı ve toplumsal dinamizm yaratabilme gücü kalmamıştı. Bu gerçek en son lokal seçimlerde yadsınamaz bir biçimde kendini dayattı. Mahallî seçimlerde birkaç partinin bir ortaya gelmesiyle oluşan ittifak, birtakım kentlerde, evvela Budapeşte’de seçimi kazanma imkânı yaratınca öteki bir yol olmadığı kanısına vardılar. Bu altı parti güçlerini birleştirmek zorunda olduklarını hissetti. Aslında enteresan olan bu altı siyasi partinin üstten değil tabandan gelen baskıyla birleşmeye adım atmalarıydı. Yani asla bir ortaya gelmesi mümkün görünmeyen, en sağdan milliyetçi ortamdan en sola kadar farklı ideolojilerdeki partiler tıpkı platformda buluştular.
‘PARTİLERİN ORTAK ÖZELLİĞİ ORBAN REJİMİNE KARŞI OLMALARIYDI’
Siyasi partilerin tabanlarından nasıl bir talep geldi?
Partilerin idare kademesindeki beşerler birbirlerine daima mesafeliydiler. bu biçimde bir beraberliğin sonuç vereceğini ummuyorlardı. Öte yandan “Küçük olsun benim olsun” hesapları vardı. Parti yöneticilerini bir ortaya gelmeye zorlayan etmenler ortada yoktu. Görüşmeler oluyordu tahminen lakin daima ortalarındaki farklılıkları öne çıkarıyorlardı. Partilerin tabanının ortak özelliği ise Orban rejimine karşı olmalarıydı. Sonuçta tabanın “yeter” demesinin ulaştığı bir kolektif moment geldi.
‘MUHALEFETİN BİR ORTAYA GELMESİNDE TABANIN ZORLAYICI TESİRİ ÇOK BELİRGİNDİ’
Tabanın “birleşin” talebi nasıl kendini gösteriyordu?
Partiler tek tek toplantı, protesto, şov yaptıkları vakit hayli az insan bir ortaya gelirken, partiler tarafınca organize edilmeyen ancak Orban rejimine karşı bir şova on binlerce insan katılıyordu. Birbirleriyle anlaşamayan lakin ortak noktaları Başbakan Orban’ın yarattığı yeni rejime karşı olmak olan muhalefet partilerinin tabanı bu platformlarda bir ortaya geliyordu. Aslında nazaran bu beraberliklerde sivil hareketlerin teşebbüslerinin rolü bence kıymetliydi. Zira son birkaç yılda protestolar daima sivil hareketlerin öncülüğünde oldu. Bir öğrenci hareketi, bir memur hareketi, bir sıhhat işçileri hareketi tarafınca organize edilen mitinge tüm partilerin tabanından iştirak oldu. Kamuoyu yoklamaları da bu vakitte muhalif seçmenin üçte ikisinin partilerinin seçim işbirliğine gitmesini istediğini gösteriyordu. ötürüsıyla, muhalefetin bir ortaya gelmesinde tabanın zorlayıcı tesiri epey barizdi.
‘HER TIKANMADA TABANIN BASKISI GELDİ’
Muhalefet partilerinin yan yana gelmesi nasıl bir müddetçti? Ne üzere zorluklar yaşandı?
İştirakin inşası sıkıntı bir müddetçti. Lakin her tıkanmada tekrar tabanın baskısı geldi. Şöyle bir ikilemle karşı karşıya geldiler benim hissettiğim. Taban dedi ki, “Siz tek tek bu rejimi değiştiremezsiniz. Birleşmek zorundasınız. Aranızdaki meseleleri halledip bir ortaya gelmek zorundasınız. Ya birleşirsiniz ya da biz yeni oluşan öbür bir teşebbüse takviye veririz. Bizim için kıymetli olan var olan yapının değişmesi ya da kabul edilebilir hale getirilmesi.” Tabanın siyasi parti yöneticilerine karşı derleyici, toparlayıcı ve yönlendirici baskısı oldu.
MUHALEFET ADAYI ÖN SEÇİMLE BELİRLEDİ
Muhalefetin Orban karşısında ortak adayı Marki Zay oldu. Zay ön seçimle belirlendi. Bu süreç nasıl gelişti?
Muhalefeti oluşturan siyasi partiler “Bir seçim bölgesinde kaç milletvekili var ise biz yalnızca o kadar aday gösterelim, adaylarımızı seçimde kendi ortalarında yarıştırmayalım” dediler. ötürüsıyla muhalefet partileri seçimde tek tek aday göstermeyerek, güçlerini bölmeme yolunu seçti. Burada sorun ortak adayın nasıl saptanacağıydı? Bunu da bir ön seçimle formüle ettiler. “Bölgelerde hangi parti kuvvetliyse onun adayını destekleyelim” dediler. Ön seçim fikri bu biçimde doğdu. Lakin ön seçim yalnızca parti üyelerinin ya da parti delegelerinin iştirakiyle gerçekleşmedi.
Nasıl bir yol izlediler?
Kentlerde meydanlara sandık koydular. Muhalefetin koordine ettiği takımların, yani her partiden nazaranvlendirilen delegelerin kontrolünde, isteyen her insanın oy kullanımına imkân verdiler. Tek kural ön seçime katılmak isteyen kişinin o bölgede oturduğunu, yani genel seçimlerde de orada oy kullanacağını kanıtlamasıydı. Ön seçime katılmak isteyenler kimlik ve adres kartıyla oy kullandılar.
BEŞ MUHALEFET PARTİSİNİN BAŞBAKAN ADAY ADAYI BİRİNCİ TIPTA YARIŞTI
Pekala seçmen muhalefet seçmeni değilse ne oldu? Orban’ı destekleyenler de oy kullanabildiler mi? Orban destekçileri Orban’ın karşısına daha “zayıf” gördükleri birini aday göstermek için oy kullanabilirler. Tahminen de kullandılar.
Evet bu olabilirdi. bu biçimde bir kaygının mevcut olduğunu muhalefet de lisana getirdi. Lakin, “Herkese açık bir seçim yapacağız ve bu biçimde bir riski göze almak durumundayız” dediler. İki kademeli bir seçim yapıldı. Birinci kademede partilerin bölgedeki milletvekili adayları belirlendi. En hayli oyu alan o seçim bölgesinde muhalefetin ortak adayı oldu. Öbür listede ise “Başbakan adayı kim olacak” sorusu vardı. Beş parti Başbakan adayı çıkardı. Birinci cinsten daha sonra en çok oy alan üç aday içinde seçim yapılacaktı. Yani beş adaydan evvel üçe indirilecek ve üç isim içinden muhalefetin başbakan adayı belirlenecekti.
BUDAPEŞTE BELEDİYE LİDERİ KARACSONY GERİ ÇEKİLDİ
Burada birinci kamuoyu yoklamalarına bakılırsa sağ milliyetçi parti Jobbik’in başkanı Peter Jakab’ın, sol toplumsal demokrat yapıdaki Demokratik Koalisyon’un adayı Klara Dobrev’in ve Budapeşte Belediye Lideri liberal-yeşil siyasetçi Gergely Karacsony’un en hayli oy alabileceği düşünülüyordu. Birinci tıp seçimin akabinde Demokratik Koalisyon partisinin adayı Klara Dobrev birinci oldu. Gergely Karacsony ikinci, Peter Marki-Zay da sürpriz bir biçimde yüksek oy alarak üçüncü sırada yer aldı. Birinci cinsin akabinde Budapeşte Belediye Lideri Karacsony ve Marki Zay içinde bir ittifak doğdu. Sanırım bu ittifakın hedefi Dobrev’in seçilmesini engellemekti. Karacsony Marki Zay’a nazaran daha fazla oy almasına karşın bu süreci yeterli yönetemedi geri çekildi.
‘MUHALEFETİN ADAYI ZAY KELAMINI ESİRGEMEYEN BİRİ’
Üçüncülüğe sürpriz bir biçimde yükselen ve artık muhalefetin ortak Başbakan adayı olan Marki Zay, ön seçim kampanyasını güzel organize etti. Bu kampanyada halkın beklenenden daha epeyce ilgi gösterdiği biri oldu. Yeni muhafazakâr bir yapıya sahipti. Uzun yıllar yurt haricinde hayatış, Kanada vatandaşı bununla birlikte. Siyasete girişi de son periyotta oldu. Bir orta seçimde taşrada küçük bir kentin belediye lideri seçildi. Lakin seçildiği yer Orban’ın partisi Fidesz’in kalesi olan bir kent. Ve belediye seçimlerini, hayli farklı kısımları bir ortaya getirerek kazanmıştı. Kelamını esirgemeyen, siyasi manada epey pot kırmakla birlikte, insanların “Bizden biri” dediği, yedi çocuğu olan farklı biri. Ön seçimlerde bilhassa gençlerin fazlaca tercih ettiği bir isim oldu. Sanırım seçiminde en kıymetli faktör bu kişinin parlamentonun haricinden, birbiriyle yıllardır didişen siyasi partilerin, kurumsal manada siyaset yapısının haricinden gelmesiydi. Geçmişteki günahların sahibi asla olamayacak bir insan. Dış kulvardan gelip en önlerde koşmaya başladı.
BUDABEŞTE BELEDİYE LİDERİNİN ÇEKİLMESİ ŞAŞKINLIK YARATTI
Budapeşte Belediye Lideri Karacsony’nin kamuoyu yoklamalarında önde bulunmasına karşın Marki Zay lehine çekilmesi nasıl karşılandı?
Şaşkınlık yarattı. Pozisyonu itibariyle Budapeşte Belediye Lideri kentlerde fazlaca kuvvetli ve sempatik bir isim. Liberal bir özgürlükçü. Ve etraf hareketine son derece değer veren bir insan. Genç ve sevilen, tanınan bir tip. Araba kullanmıyor, hatta ehliyeti bile yok. Her tarafa bisikletle gidiyor. Budapeşte belediye lideri seçilmesinin akabinde kentin yollarını bisiklet şeritleriyle donattı. Gençlerin bizden biri dediği biri. Aday olsaydı şayet, ben Karacsony’un Başbakan seçilebileceğini iddia ediyordum. Geri çekilmesine kimse bir mana veremedi. Bu siyasi manada kendisini yıpratabilecek bir didişmeye girmek istememesiyle de ilişkili olabilir. Budapeşte üzere fazlaca değerli bir merkezin idaresini elden bırakmak istememesiyle de ilgili olabilir.
V4 ÜLKELERİNDE MUHALEFET TESİRİ
Burada bir parantez açalım. Karacsony’nun Budapeşte Belediye Lideri seçilmesi aslında Avrupa’da değerli bir müddetcin kesimi olarak düşünülmeli. Son senelerda Varşova’da da, Prag’da da, Bratislava’da da muhalif belediye liderleri idareleri devraldılar. V4 ülkelerinde iktidarda olan Orban üzere isimlerin muhalifleri bu ülkelerde başkentlerde belediye idarelerini ele geçirdiler. Bu belediye liderleri Avrupa’da ‘Özgür Kentler Hareketi’ diye bir hareket başlattılar. Merkezi hükümetlerin popülist, otoriter, özgürlükleri kısıtlayıcı siyasetlerine karşı lokal idareler son devirde bir ortaya gelip Avrupa Birliği’yle görüşmelere başladılar. Karacsony’nin adaylıktan çekilme sonucunda bunu sürdürmek korkusu da olabilir.
‘MUHAFAZAKÂR’ OLARAK TANIMLANAN ZAY’İN ADAYLIĞINI SOL NASIL KARŞILADI?
Muhalefetin ortak adayı Marki Zay’ın muhafazakâr yapıda olduğunu söz ettiniz. Ülkedeki sol siyasi yapılar Zay’ın adaylığını nasıl karşıladılar?
Bu değerli bir soru. Zira seçim ittifakında bir ortaya gelen kuruluşlar haricinde muhalefet cephesinde öbür bir kurum ya da parti kalmadı. Herkes bir biçimiyle muhalif cephenin şurasına ya da burasına eklenmiş durumda. Yani sol da bu ittifakın bir kesimi. Karşı çıkabilirlerdi. Çıkmadılar. bir fazlaca noktada seçim ittifakında yer alan partilerin siyasetlerinde çelişkiler var. Değerli konularda hangi yolu izleyeceklerini hala netleştirmediler. “Seçilirsek ortak program uygulayacağız” diyorlar, lakin bu program hala tam muhakkak değil. Aslında kasıtlı bir belirsizlikle tartışmaların önünü almayı planlıyorlar. Seçim ittifakı ortasındaki sol kesim, “Herkes gücü oranında parlamentoda temsil edilecek. Muhalefet kazanırsa, hükümette de partilerin oy oranını yansıtan bir tablo ortaya çıkacak, ötürüsıyla biz irademizi hayata geçirebiliriz” diye düşünüyor. Lakin bu belirsizlik ileride muhalefet seçimi kazansa bile kendi ortasında önemli tartışmaların yaşanabileceğinin işareti.
‘ORBAN’IN PARTİSİ VAKİT İÇERİSİNDE DEĞİŞTİ’
Muhalefetin adayı Marki Zay bir açıklamasında, “Ben muhalefetin adayıyım, bir sefer bile televizyona konuşmaya davet edilmedim. Macaristan’da katiyetle medya özgürlüğü, basın özgürlüğü yok, buna vergi mükelleflerimizin parasıyla finanse ettiğimiz kamu medyası da dahil” sözlerini kullanıyor. Macaristan medyası iktidar dayanaklı mi? Muhalif sesleri görünür kılmıyor mu?
Bunu irdelemek için geriye gitmek gerekiyor. Macaristan’da sosyalist periyodun akabinde yeni oluşan partilerin medyada yükleri yoktu. Orantısız bir biçimde yoktu. Berlin Duvarı’nın çöküşü ve buradaki rejim değişikliğinin akabinde medya eski yapının denetiminde, kontrolünde kaldı. Yeni siyasi partilere fazlaca olumlu yaklaşmıyordu. Birinci seçimde iktidarı alan devrin en kuvvetli merkez sağ partisi (Ulusal Demokratik Forum-MDF) bu yapıyı değiştirmeye çalıştı. Bunlar yaşanırken Fidesz’in önderi Orban epey genç, liberal çizgide bir siyasetçiydi. Macaristan’ın yazgısına tesir yapabilecek bir “siyaset dehası” olduğu tarafında varsayımlar de yapılıyordu. Orban şu biçimde bir teklifle gelmişti. “Biz Macaristan’da görüşlerimizi kimseye duyuramıyoruz.” İki televizyon kanalı vardı. “Her tarafta iktidarın telaffuzları yayınlanıyor. Biz yanıt hakkına sahip değiliz, ikinci kanalı bize verin” dedi. O senelerda Fidesz fazlaca sesliliği savunan, liberal özellikler gösteren bir siyasi yapıydı. Orban’ın partisi vakit içerisinde değişti. MDF’nin sevilen başkanının vakitsiz vefatıyla o partinin tabanına oturmaya başladı. Liberal bir parti olmak yerine ulusal ve dini bedelleri ön plana çıkaran muhafazakâr bir parti olmayı hedefledi. Adım adım, kısa bir süre içerisinde siyasi yapı ve unsurlarını oradan alıp buraya yerleştirdi. Merkez sağın seçmen tabanını gerisine aldı. Ve merkez sağda bulunan tüm partileri bünyesinde eritti.
‘İKTİDARA GELEN ORBAN MEDYANIN YAPISINI DEĞİŞTİRDİ’
İktidara gelmesinin gerisinden Orban fazlaca önemli bir biçimde medyanın yapısını değiştirdi. Özgürlükçü Orban gitmiş, medyada “tek sesi” yaşama geçirmeyi hedefleyen bir Orban gelmişti. Birinci etapta devlet medyasında kendine mahzur olabileceğini düşündüğü gazetecileri, yorumcuları işten çıkarmaya başladı. Medyada önemli bir paklık hareketi yaşandı. Devlet televizyonu iktidarın söylemiş olduklerini yayınlayan “Sözcü” bir kurum haline geldi. Gazeteler ve başka medya yayın organları içinde muhalefetin sesini duyurabileceği yayın organları vardı. Süreç içerisinde bu kurumlar da tasfiye edildi. Bir kısmı mali olarak sıkıntı durumda bırakıldı. Kıymetli kurumlar bir gece içerisinde bir ekip medya kümeleri tarafınca satın alındı. daha sonra anlaşıldı ki bu kümeler Orban’ın partisi Fidesz yanlısı kümeler. Gazete ve mecmuaların tasfiyesinin akabinde internet sitelerine de birebir metot uygulandı. Tek muhalif radyo olan Clubradio da seçim öncesinde frekans müsaadesi verilmeyerek tasfiye edildi. Basın üzerinde benim hissettiğim epey önemli bir hükümet tesiri var. Ancak bu tesir kaba yasaklarla sağlanmıyor. Bunu Türkiye üzere algılamamak lazım. Toplumsal medya üzerinden hükümeti eleştiren, Orban’ı eleştiren şahıslara davalar açılmıyor. Bu açık, kaba, çiğ bir baskı değil. Etrafı hayli uygun çizilen, kurnazca düşünülüp planlanmış, adım adım sonlandırılan, sermayenin gücü kullanılarak oluşturulan bir yapı var.
İktidardaki Viktor Orban ve partisi Fidesz’in iktidar sürecinde merkez sağdan çok sağa yöneldiği değerlendirmeleri yapılıyor. Bu süreç nasıl gelişti? Bir gecede dönüşmedi değil mi?
Orban partisini radikal, çok sağın durumlarına yerleştirmedi. Victor Orban’ın siyaseti popülist bir siyaset. Bir periyot Macaristan’da radikal sağın asıl sahibi Jobbik hareketi epey güçlenme eğilimi göstermişti. 2010 seçimlerinde yüzde 17’lere ulaşmıştı. Orban halkın eğilimini âlâ okuyan bir siyasetçi. bu biçimde durumlarda Orban, örneğin Jobbik’in (aşırı sağ partinin) sloganlarını alıp Fidesz’in sloganları haline getirmekten çekinmedi. Partisinin ideolojik temelini kaydırmayı göze aldı. Yani partiyi alıp süreksiz olarak biraz daha sağa taşıdı. Jobbik’in taleplerini kendi talepleri haline getirdi. Emeli Jobbik’in yelkenlerini dolduran seçmen dayanağını kesmekti. Fakat bunu başarınca bir daha partisinin tabanını alıp yine merkeze kaydırdı. Yani fazlaca keskin bir çerçevesi olan o çerçevenin dışına çıkmak istemeyen ideolojik bir yapı değil Orban’ın yapısı.
‘ORBAN HALKI BÖLMEKTEN ÇEKİNMİYOR’
Orban “Biz bu halkın ortasında bulunduğu kıymet ve fikir sistemi ortasında öne çıkardığı kıymetleri kendi kıymetlerimiz haline getirmeliyiz ve kendi politik kriterlerimizi de o kıymetlerin ortasına sıkıştırmalıyız” siyasetini izliyor. Bunu yaparken de halkı bölmekten çekinmiyor. Halkın dehşetlerini, tedirginliklerini provoke etmekten imtina etmiyor. kimi vakit uydurma hasımlar da yaratıyor. örneğin bir devir Avrupa Birliği, Brüksel epeyce önemli bir hasım oldu onun açısından. Bir periyot Soros, bir devir mülteciler. Ve en son da LGBT.
‘ORBAN DIŞ SİYASETTE ‘TARAFSIZ’ BİR YOL İZLEMEYE ÇALIŞTI’
Macaristan seçimleri Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik operasyonlarının gölgesinde gerçekleşecek. Çatışma süreci, seçimleri nasıl etkiledi?
Bu bahiste çabucak hemen elde net datalar yok. Şunu bilmek lazım. Orban iktidarda olduğu mühlet ortasında aslında “tarafsız” bir dış siyaset izlemeye çalıştı. Yani, Batı yanlısı bir NATO müttefiki ve Avrupa Birliği üyesi bulunmasına karşın Doğu ile olan bağlarını önemli bir biçimde geliştirmeyi amaçladı. “Gelecek Doğu’dadır” sloganıyla bunu yaptı. Rusya, Çin ve Türkiye ile olan bağlantılar ve Orta Asya’ya yönelik Türk Kurulu ile olan ilgiler daima bu amaçlaydı. Orban hükümetinin dış siyaseti büsbütün çıkar üzerine yükseliyordu. Ve Doğuya açılım siyasetinde seve seve bağ kurduğu ülkelerin tümü de otoriter idarelere sahip ülkelerdi. Muhalefet bunu daima eleştirdi. Orban’ın işbirliği kurduğu ülkelerin popülist diktatörler tarafınca yönetildiğini vurguladılar daima. Lakin Orban dünyada kalkınma modellerinin vilayetle de batı tipi liberal demokrasi yoluyla olmak zorunda olmadığı savını ileri sürüyordu. Ona bakılırsa illiberal kalkınma modeli de mümkündü. örneğin Çin ya da Türkiye bu cins ülkelerdi.
‘NASIL BİR TESİR YARATACAĞI BİLİNMİYOR’
Bu bağlamda Rusya ile epeyce sıkı ilgiler geliştirildi. Nükleer santral inşası için Rusya ile kredi muahedesi imzalandı. Doğal gaz ve petrol muahedeleri imzalandı. Macaristan’da Rus bankası kuruldu vb. Bunlar daima muhalefet tarafınca eleştirildi, lakin Orban hükümeti bu tenkitlere kulaklarını tıkadı. İşte Rusya’nın Ukrayna’ya saldırması bu siyasetin açıkça savunulamaz hale geldiğinin delili oldu. Orban açısından iktidardaki 12. yılında savaş yaratan ve Ukrayna’ya saldıran bir Putin saldırganlığı ortaya çıktığı vakit, bunu kendi tabanına daha evvel yarattığı Putin imajıyla uyuşmadığını bir biçimde izah etmesi lazım. Niçin uyuşmuyor? Kolay değil. Bu Fidesz tabanında da epeyce kabul edilebilir bir şey değil. Bunun nasıl bir tesir yaratacağı bilinmiyor. Çok yeni.
ORBAN İÇERİDE RUSYA’YA YÖNELİK YAPTIRIMLARI YUMUŞATMAYA ÇALIŞIYOR
Kendi tabanına çabucak hemen izah edemedi mi?
çabucak hemen izah yok. Yalnızca “Stratejik olarak sakin olmak durumundayız” diyor. Fakat geri adım da atmış değil. örneğin “Macaristan üzerinden Ukrayna’ya askeri yardım yaptırmayacağız” dedi. Bu değerli. İkincisi “Paks reaktörünü iptal etmeyeceğiz” dedi. Üç, Macaristan’da var olan bir Rus bankası var. “Onu da kapatmayacağız” dedi. Aslında AB, ABD ve NATO öbür yaptırımlarına net “hayır” demese de, içeride adım adım bu yaptırımları yumuşatmaya çalışıyor. “Savaştan daha sonra da Rusya var olmaya devam edecek. Ve biz artık hayli sakin olmak zorundayız. Yapmak zorunda olduğumuz şey, Macaristan’ı savaşın haricinde tutmak” diyor.
‘HANGİ HÜKÜMET GELİRSE GELSİN, İŞİ KOLAY DEĞİL’
Ukrayna ile Macaristan komşu. Çatışma ortamının seçmende bir endişe hali yarattığı da aşikardır. Bu dehşet hali sizce sandığa nasıl yansıyacak?
Onunla ilgili çabucak hemen elimizde bir bilgi yok. Kamuoyu yoklamalarının birinci günlerdeki sonuçları durumun değişmediğini gösteriyor. İki taraf da aslında kendi kamplarını, kendi dayanaklarını koruyorlar diyelim. Seçime üç hafta var. Her gün yeni bir gelişme oluyor. örneğin dün Macaristan’da Macar Forinti bir gün ortasında yüzde 10 paha kaybetti. Öbür Doğu Avrupa ülkelerinde de bir düşüş var ulusal para ünitesinde ancak Macar Forinti hepsinden daha önemli bir oranda düştü. Enflasyon yükseldi, yükselmeye devam ediyor. Hükümet bir “seçim bütçesi” uyguluyor. Emeklilere artı bir aylık maaşları kadar prim ödendi. Gelir vergileri birtakım kısımlar için indirildi. Temel besin unsurları ve akaryakıt istasyonlarında akaryakıt fiyatları sabitlendi. Dış borçlar arttı. olağan olarak bunların devlete bir faturası var. Bol keseden bir seçim devri harcama programı izleniyor. Seçimlere daha üç hafta var. Bunun getireceği aksilikleri insanların hissedeceğini düşünüyorum. Şu da değerli, 3 Nisan seçimlerinden daha sonra Macaristan’da hayli önemli bir ekonomik sıkıntılar yumağı ortaya çıkacak. Bu son altı ayın seçim harcamaları niçiniyle olacak. Hangi hükümet gelirse gelsin işi kolay değil.
Kamuoyu anketleri bize ne gösteriyor? İki aday içinde kim önde görünüyor?
En son anketler Fidesz’in Vıktor Orban’ın partisinin birkaç puan önde olduğunu gösteriyor.
ADAYLARIN VAATLERİ NELER?
Kampanya sürecinde Orban’ın devlet bütçesiyle seçim için attığı adımları aktardınız. Pekala iki önderin vaatleri nasıl şekilleniyor? Örneğin Zay daha Batı yanlısı bir perspektif mi çiziyor?
Marki Zay, büsbütün Batı yanlısı bir perspektif çiziyor. Yani, “Biz ülkemizi Avrupa Birliği ortasında gerekli olan yere konumlandıracağız ve Avrupa Birliği’nin güvendiği bir ülke haline geleceğiz. Geleceğimizi burada arayacağız” diyor. Bir öteki kıymetli vaat Orban’ın etrafındaki sermayedar kümeden hesap sorulacağı istikametinde. “Mahkemeler işletilecek” diyor. “Yolsuzlukların üzerine gidilecek” diyor. “Kullanılan Avrupa fonlarının nerelere harcandığı araştırılacak” diyor. Orban ise, “Aynı biçimde devam edeceğiz. Macaristan bizimdir. Macaristan Macarlarındır. Biz ulusal egemenliğimizi kimseye kaptırmayacağız, Doğuyla da Batıyla da iş yapmaya devam edeceğiz, lakin şüphesiz Avrupa Birliği’nin de üyesi olacağız” diyor.
‘YURTDIŞI SEÇMENLER PROBLEMİ İLGİNÇ’
Avrupa’da sandığa gitme oranları genelde düşük. Bu seçimlerde bu kutuplaşma ya da iki tarafın rekabeti sandığa gitme oranını artırır mı?
Ben bu seçimlere iştirakin yüksek olacağını düşünüyorum. Her iki tarafın da bütün kapasitesini ortaya koyarak, seçmenlerini harekete geçireceğini düşünüyorum. örneğin yurtdışı seçmenler sıkıntısı de farklı.
niye farklı?
Macaristan, etraf ülkelerde yaşayan etnik Macarlara vatandaşlık verdi. örneğin Romanya’da yüz binlerce Macar yaşıyor. Bunların kıymetli bir kısmı Macar vatandaşı. ötürüsıyla oy kullanabilecekler. Komşu ülkelerde yaşayan etnik Macarlar içinde Orban’a takviye oranı yüksek. Öte yandan Batı’da, Avusturya, Almanya, İngiltere üzere ülkelerde de epey sayıda Macar var. Onlar son senelerda ekonomik kahırlar ve politik baskılar niçiniyle ülkeyi terk eden Macarlar. ötürüsıyla Batı’da yaşayanlar içinde da muhalefeti destekleyenlerin oranı yüksek. Ve seçim sistemi bu bölümlere farklı yaklaşıyor: Komşu ülkelerde yaşayan etnik Macarlara, mektupla oy kullanma hakkı verilirken, Batı’da, Avrupa Birliği ortasında yaşayan Macarlara bu hak tanınmıyor. Onlar için gidin büyükelçiliklerde oy kullanın ya da ülkeye gelin orada oy kullanın diyorlar. ötürüsıyla batıda yaşayanlar içinde oy kullanma oranı düşük olacak.
Muhalefet bu duruma reaksiyon gösterdi mi?
olağan olarak reaksiyon gösterdiler fakat yapılabilecek bir şey yok. örneğin seçim günü Avrupa’dan uçak seferleri var. Beşerler Macaristan’a oy kullanmaya gelecekler. Seçimlerde oy kullanma oranının rekor kıracağını düşünüyorum.
‘AB ZORLAYACAK’
Bu seçimlerin Avrupa’ya yansıması nasıl olacak? Orban, popülist bir idare devam edecek ya da daha Batı yanlısı bir idare gelecek. Seçim kararı popülist başkanlara ya da Avrupa Birliği’ne bir bildiri olacak mı?
Ben Macaristan’daki seçimlerin Macaristan’a karşı olan hal açısından belirleyici olacağını düşünüyorum. Şöyle ki, şimdiye kadar Orban rejimine karşı Avrupa Birliği ortasından birtakım sesler çıksa da hayli önemli adımlar atılmadı. Macaristan’da ya da Polonya’da ulusal egemenliğe atıf yapılarak Avrupa Birliği’nin birtakım uygulamaları engellenmeye çalışıldı. örneğin Avrupa Savcılığı uygulamasına müsaade verilmedi. Yolsuzlukların üzerine gidilmesine müsaade edilmedi vs vs. Avrupa Birliği de bu hususta fazlaca adım atamadı. Fakat artık, Rusya -Ukrayna savaşının gerisinden AB epey önemli bir toparlanma sürecine girdi. Kendi istediği modelin bütün ülkelerde hayata geçirilmesini isteyecek ve bunu zorlayacak.
‘ORBAN İDARESİ İKTİDARDA KALIRSA AB YAPTIRIMLARLA KARŞILIK VERİR’
Şayet Macaristan’da Orban idaresi iktidarda kalırsa, Macaristan’ın AB içerisinde epeyce değerli bir sorun yaratacağını ve AB’nin buna epey önemli yaptırımlarla karşılık vereceğini düşünüyorum. Her türlü mekanizmayı kullanarak, Macaristan’da AB ortak iradesini engelleyen süreci durduracak. Yani Macaristan açısından katiyetle sıkıntılı bir devir yaşanacak. Mali manada da o denli. Şayet muhalefet kazanırsa, bu biçimde Macaristan’ın AB’deki yeni entegrasyon sürecinde süratli adım atabileceğini düşünüyorum.
‘TÜRKİYE İLE MACARİSTAN SEÇMENİ ORTASINDAKİ İŞTİRAK, İTTİFAKLARA OLAN RAĞBET’
Türkiye seçmeniyle Macaristan seçmeni içinde siz bir paydaşlık saptıyor musunuz?
Ortak yan bence, ittifaklara olan büyük istek. Türkiye’de ve başka popülist rejimlerin olduğu ülkelerde önderler benzeri uygulamalarla toplumu bölüyorlar. Çatışmacı bir zihniyet gündeme getiriyorlar. Bu çatışmacı zihniyetin temel özelliği toplumu kamplara bölmek. Türkiye’de de Macaristan’da da bu bu biçimde. Böl yönet zihniyeti. Totaliter ya da otoriter idarelerin ellerinde bu yapıyı hayata geçirmek için birtakım araçlar da var. ötürüsıyla Macaristan’da da Türkiye’de de seçmen otoriter idareye karşı muhalefetin birliğini dilek ediyor.
TÜRKİYE’DEKİ MUHALEFETİN MACARİSTAN’DAN ÇIKARACAĞI DERSLER VAR
Türkiye’de bu vakitte altı siyasi parti bir ortaya gelerek, parlamenter sisteme ait önderler seviyesinde bir protokole imza attılar. Aday konusunda çabucak hemen net bir mutabakat yok. Siz biraz evvel Macaristan’da muhalefetin adımlarını aktardınız. Bunlardan Türkiye’deki muhalefet partilerinin çıkaracağı dersler var mı?
olağan olarak var. En kıymetli ders tabanın sesine kulak vermek. Türkiye’deki partilerin, iktidar olsun, muhalefet olsun temel özellikleri iç işleyişlerinde demokratik olmamaları. Partiler, kendi tabanlarının sesine bile yeteri kadar kulak vermiyor. Kaldı ki bütün ülkenin sesine kulak versinler. Daha demokratik bir yapı oluşturmaları lazım. Halkın ve seçmenlerin taleplerine daha düzgün kulak verebilecek sistemleri yaratmaları lazım. Delege sistemini bir tarafa bırakarak. Direkt iştirak modellerini, Türkiye’ye mahsus modelleri yaratmaları lazım.
MACARİSTAN’IN GÜNDEMİ DE İKTİSAT
Türkiye’de seçimin 2023 yılında yapılması planlanıyor. Muhalefetin iktidara yönelik tenkitleri, iktidarın aslında bu alana dönük adımları, Türkiye’deki seçimlerin ana gündeminin iktisat çerçevesinde şekillendiğini görüyoruz. Bu Macaristan’da da tıpkı mı? Ya da Macaristan’daki ana gündem ne?
Macaristan’daki ana gündem de Türkiye’den epeyce farklı değil. Ekonomik sorunlar. Yüzde 10’lara yaklaşıyor enflasyon. Macar Forinti’nde paha kaybı var. Macaristan’daki beşerler da evvela geçim kederinde. İktisat burada da belirleyici. Rusya savaşı bile o kadar ön planda değil. “Özgürlükler vs. vs. bunlar toplumun gorece küçük kesitlerinin ilgilendiği alanlar. Öncelikle iktisat diyor” beşerler. Ekonomiyi düzeltebilecek olanlar, refahı sağlayanlar burada da iktidarı alır ve sürdürür. Yani anahtar iktisatta.
‘MACARİSTAN’DA MUHALEFET KAZANIRSA TÜRKİYE İLE BAĞLANTILARDA DEĞİŞİKLİKLER YAŞANIR’
Türkiye ile Macaristan içinde son periyotta Erdoğan hükümetiyle Orban Hükümetinin yakın alakaları var. Siz de söz ettiniz, Afrika’daki yatırımlar, ikili görüşmeler… Bu 3 Nisan’daki seçimin sonuçları, Türkiye ile ilgiler nasıl tesirler?
Şayet Macaristan’da muhalefet seçimleri kazanırsa, Türkiye ile olan bağlantılarda kıymetli değişiklikler yaşanacağına inanıyorum. Zira, Doğu’ya yönelme siyasetine yeni hükümet son verecektir. Macaristan ve Türkiye içinde, şu an itibariyle Orban ve Erdoğan rejimlerinin benzerlikleri niçiniyle stratejik seviyede yürüyen bir paydaşlık var. Nizamlı doruklarla, daimi görüş alışverişini mümkün kılan kurumlarla, iki ülke içindeki toplumsal, siyasal, ekonomik, askeri bağlar geliştiriliyor. Bunlar muhalefetin müsamaha ile baktığı şeyler değil. Yalnızca Türkiye olması açısından söylemiyorum. Macaristan’ın Türkiye ile, Rusya ile, Çin ile, Orta Asya ülkeleriyle olan münasebetleri daima bir olumsuzluk olarak gündeme geliyor. Zira iki tarafta da demokratik bir kurumsal denetim talihi yok. Olup bitenler hakkında bilgi alabilmek mümkün değil. Beşerler biraz endişe ile yaklaşıyor. “Ne oluyor bu toplantılarda? Neler konuşuluyor? Ülkemiz ile ilgili ne kararlar alınıyor?”. Endişenin sebebi de şeffaflık olmaması. Türkiye Macaristan bağlantılarının geleceğinin şüphesiz Türkiye’deki seçimlere bağlı bir perspektifi de var Seçimlerin akabinde iki ülkedeki değişimle alakaların daha demokratik, açık ve AB çizgisine taşınması lazım.
‘MACARİSTAN SEÇİMLERİ TÜRKİYE’DEKİ SEÇİMLERİ BİREBİR ETKİLEYECEK’
2019’daki İstanbul Büyükşehir Belediyesi seçiminin akabinde Budapeşte Belediye Lideri Gergely Karácsony, İmamoğlu’na “Sizin kampanyanızdan feyz aldık” demişti. Artık Macaristan’da genel seçim olacak, daha sonrasında da Türkiye’de seçim olacak. Sizce Macaristan seçimleri, Türkiye seçimlerini nasıl tesirler?
Bence birebir etkileyecek. İki taraf da benzeri modellerle seçime giriyorlar. Seçim iktidar ve muhalefet içinde yaşanıyor. İktidarın ve muhalefetin seçim siyasetini nasıl sürdüreceği, bu seçimlerin nasıl sonuçlanacağı karşılıklı dersler almaya fevkalâde uygun. örneğin sandık güvenliği konusu: Seçimlerde yolsuzluk olabileceği savları üzerine AB’den çok sayıda gözlemci olacak Macaristan’daki seçimlerde. Seçim güvenliğinin nasıl sağlanacağı, sandıkların nasıl korunacağı mevzuları Türkiye’den izlenecektir. Türkiye’de hem iktidar birebir vakitte muhalefet Macaristan seçimlerinden dersler çıkaracaktır diye düşünüyorum.
Uzun yıllardır Macaristan’da yaşayan gazeteci, müellif ve tercüman Tarık Demirkan ile konuştuk. Macaristan’da muhalefetin ittifak kurarak aday belirleme sürecini, Orban idaresinin yıllar içerisindeki dönüşümünü, Macaristan’daki siyasi iklimi ve seçmenin beklentisini, iktidar değişiminin Türkiye’ye mümkün tesirlerini anlatan Demirkan’a göre Macaristan seçimlerinden hem AK Parti iktidarı tıpkı vakitte muhalefet partileri dersler çıkaracak.
Tarık Demirkan
MACARİSTAN’DA 6 MUHALEFET PARTİSİ ORTAK ADAYDA UZLAŞTI
Tarık Demirkan, Macaristan’daki siyasi atmosferi, adaylıklar sürecinde tarafların ataklarını ve seçimin gelecekteki tesirlerini kapsamlı bir biçimde anlattı…
Macaristan’da 6 muhalefet partisi, Demokratik Koalisyon (DK), Jobbik-Daha Uygun Bir Macaristan Hareketi, Yeşiller Partisi (LMP), Momentum Hareketi, Macaristan Sosyalist Partisi (MSZP) ve Macaristan için Diyalog (PM), 3 Nisan’da yapılacak genel seçimler için ortak adayda uzlaştı. Macaristan’da en uzun müddet Başbakanlık bakılırsavini yürüten Viktor Orban’ın karşısına muhalefet Peter Marki-Zay’ı aday gösterdi. Muhalefetin aday belirleme süreci nasıl gelişti?
Macaristan’da iktidar partisi Fidesz’in, Hristiyan Demokratlarla birlikte oluşturduğu bir seçim ittifakı mevcut. Hristiyan Demokratlar farklı bir parti olarak değil, Fidesz’in kontenjanından parlamentoya giriyorlardı. Bu ittifak parlamentoda üçte iki çoğunluğa sahipti. İkincisi, bu iktidarın toplumda yarattığı yeni modelin, ki buna ‘Ulusal İşbirliği Sistemi’ ismini verdiler, emeli ‘milli güçler’in yaratılmasıydı. Yani maksat Avrupa Birliği fonlarının dayanağıyla yeni bir üretici, sermayedar kısmının yaratılmasıydı. Gelen fonlarla iktidar kendi etrafında, kendi uygun bulduğu kısımları destekleyerek önemli bir sermayedar kesim yarattı. Meclis’te 3’te 2 çoğunluğun verdiği imkanla, yasal ve anayasal değişikliklerle toplumun yapısını değiştirme yoluna gittiler. Üçüncüsü, basın ve medya üzerinde aşikâr bir denetleme yaratarak toplumun yeni modelinin inşasını 10-12 yıldır sürdürüyorlardı. Dördüncüsü, bir vakit içinderın kuvvetli muhalefet partisi olan sosyalist parti kendi perspektifsizliği ortasında dağıldı, küçük ve yeni partiler oluştu.
‘MUHALEFET PARTİLERİNİN TOPLUMSAL DİNAMİZM YARATABİLME GÜCÜ KALMAMIŞTI’
ötürüsıyla muhalefet partilerinin tek başlarına hareket imkânı ve toplumsal dinamizm yaratabilme gücü kalmamıştı. Bu gerçek en son lokal seçimlerde yadsınamaz bir biçimde kendini dayattı. Mahallî seçimlerde birkaç partinin bir ortaya gelmesiyle oluşan ittifak, birtakım kentlerde, evvela Budapeşte’de seçimi kazanma imkânı yaratınca öteki bir yol olmadığı kanısına vardılar. Bu altı parti güçlerini birleştirmek zorunda olduklarını hissetti. Aslında enteresan olan bu altı siyasi partinin üstten değil tabandan gelen baskıyla birleşmeye adım atmalarıydı. Yani asla bir ortaya gelmesi mümkün görünmeyen, en sağdan milliyetçi ortamdan en sola kadar farklı ideolojilerdeki partiler tıpkı platformda buluştular.
‘PARTİLERİN ORTAK ÖZELLİĞİ ORBAN REJİMİNE KARŞI OLMALARIYDI’
Siyasi partilerin tabanlarından nasıl bir talep geldi?
Partilerin idare kademesindeki beşerler birbirlerine daima mesafeliydiler. bu biçimde bir beraberliğin sonuç vereceğini ummuyorlardı. Öte yandan “Küçük olsun benim olsun” hesapları vardı. Parti yöneticilerini bir ortaya gelmeye zorlayan etmenler ortada yoktu. Görüşmeler oluyordu tahminen lakin daima ortalarındaki farklılıkları öne çıkarıyorlardı. Partilerin tabanının ortak özelliği ise Orban rejimine karşı olmalarıydı. Sonuçta tabanın “yeter” demesinin ulaştığı bir kolektif moment geldi.
‘MUHALEFETİN BİR ORTAYA GELMESİNDE TABANIN ZORLAYICI TESİRİ ÇOK BELİRGİNDİ’
Tabanın “birleşin” talebi nasıl kendini gösteriyordu?
Partiler tek tek toplantı, protesto, şov yaptıkları vakit hayli az insan bir ortaya gelirken, partiler tarafınca organize edilmeyen ancak Orban rejimine karşı bir şova on binlerce insan katılıyordu. Birbirleriyle anlaşamayan lakin ortak noktaları Başbakan Orban’ın yarattığı yeni rejime karşı olmak olan muhalefet partilerinin tabanı bu platformlarda bir ortaya geliyordu. Aslında nazaran bu beraberliklerde sivil hareketlerin teşebbüslerinin rolü bence kıymetliydi. Zira son birkaç yılda protestolar daima sivil hareketlerin öncülüğünde oldu. Bir öğrenci hareketi, bir memur hareketi, bir sıhhat işçileri hareketi tarafınca organize edilen mitinge tüm partilerin tabanından iştirak oldu. Kamuoyu yoklamaları da bu vakitte muhalif seçmenin üçte ikisinin partilerinin seçim işbirliğine gitmesini istediğini gösteriyordu. ötürüsıyla, muhalefetin bir ortaya gelmesinde tabanın zorlayıcı tesiri epey barizdi.
‘HER TIKANMADA TABANIN BASKISI GELDİ’
Muhalefet partilerinin yan yana gelmesi nasıl bir müddetçti? Ne üzere zorluklar yaşandı?
İştirakin inşası sıkıntı bir müddetçti. Lakin her tıkanmada tekrar tabanın baskısı geldi. Şöyle bir ikilemle karşı karşıya geldiler benim hissettiğim. Taban dedi ki, “Siz tek tek bu rejimi değiştiremezsiniz. Birleşmek zorundasınız. Aranızdaki meseleleri halledip bir ortaya gelmek zorundasınız. Ya birleşirsiniz ya da biz yeni oluşan öbür bir teşebbüse takviye veririz. Bizim için kıymetli olan var olan yapının değişmesi ya da kabul edilebilir hale getirilmesi.” Tabanın siyasi parti yöneticilerine karşı derleyici, toparlayıcı ve yönlendirici baskısı oldu.
MUHALEFET ADAYI ÖN SEÇİMLE BELİRLEDİ
Muhalefetin Orban karşısında ortak adayı Marki Zay oldu. Zay ön seçimle belirlendi. Bu süreç nasıl gelişti?
Muhalefeti oluşturan siyasi partiler “Bir seçim bölgesinde kaç milletvekili var ise biz yalnızca o kadar aday gösterelim, adaylarımızı seçimde kendi ortalarında yarıştırmayalım” dediler. ötürüsıyla muhalefet partileri seçimde tek tek aday göstermeyerek, güçlerini bölmeme yolunu seçti. Burada sorun ortak adayın nasıl saptanacağıydı? Bunu da bir ön seçimle formüle ettiler. “Bölgelerde hangi parti kuvvetliyse onun adayını destekleyelim” dediler. Ön seçim fikri bu biçimde doğdu. Lakin ön seçim yalnızca parti üyelerinin ya da parti delegelerinin iştirakiyle gerçekleşmedi.
Nasıl bir yol izlediler?
Kentlerde meydanlara sandık koydular. Muhalefetin koordine ettiği takımların, yani her partiden nazaranvlendirilen delegelerin kontrolünde, isteyen her insanın oy kullanımına imkân verdiler. Tek kural ön seçime katılmak isteyen kişinin o bölgede oturduğunu, yani genel seçimlerde de orada oy kullanacağını kanıtlamasıydı. Ön seçime katılmak isteyenler kimlik ve adres kartıyla oy kullandılar.
BEŞ MUHALEFET PARTİSİNİN BAŞBAKAN ADAY ADAYI BİRİNCİ TIPTA YARIŞTI
Pekala seçmen muhalefet seçmeni değilse ne oldu? Orban’ı destekleyenler de oy kullanabildiler mi? Orban destekçileri Orban’ın karşısına daha “zayıf” gördükleri birini aday göstermek için oy kullanabilirler. Tahminen de kullandılar.
Evet bu olabilirdi. bu biçimde bir kaygının mevcut olduğunu muhalefet de lisana getirdi. Lakin, “Herkese açık bir seçim yapacağız ve bu biçimde bir riski göze almak durumundayız” dediler. İki kademeli bir seçim yapıldı. Birinci kademede partilerin bölgedeki milletvekili adayları belirlendi. En hayli oyu alan o seçim bölgesinde muhalefetin ortak adayı oldu. Öbür listede ise “Başbakan adayı kim olacak” sorusu vardı. Beş parti Başbakan adayı çıkardı. Birinci cinsten daha sonra en çok oy alan üç aday içinde seçim yapılacaktı. Yani beş adaydan evvel üçe indirilecek ve üç isim içinden muhalefetin başbakan adayı belirlenecekti.
BUDAPEŞTE BELEDİYE LİDERİ KARACSONY GERİ ÇEKİLDİ
Burada birinci kamuoyu yoklamalarına bakılırsa sağ milliyetçi parti Jobbik’in başkanı Peter Jakab’ın, sol toplumsal demokrat yapıdaki Demokratik Koalisyon’un adayı Klara Dobrev’in ve Budapeşte Belediye Lideri liberal-yeşil siyasetçi Gergely Karacsony’un en hayli oy alabileceği düşünülüyordu. Birinci tıp seçimin akabinde Demokratik Koalisyon partisinin adayı Klara Dobrev birinci oldu. Gergely Karacsony ikinci, Peter Marki-Zay da sürpriz bir biçimde yüksek oy alarak üçüncü sırada yer aldı. Birinci cinsin akabinde Budapeşte Belediye Lideri Karacsony ve Marki Zay içinde bir ittifak doğdu. Sanırım bu ittifakın hedefi Dobrev’in seçilmesini engellemekti. Karacsony Marki Zay’a nazaran daha fazla oy almasına karşın bu süreci yeterli yönetemedi geri çekildi.
‘MUHALEFETİN ADAYI ZAY KELAMINI ESİRGEMEYEN BİRİ’
Üçüncülüğe sürpriz bir biçimde yükselen ve artık muhalefetin ortak Başbakan adayı olan Marki Zay, ön seçim kampanyasını güzel organize etti. Bu kampanyada halkın beklenenden daha epeyce ilgi gösterdiği biri oldu. Yeni muhafazakâr bir yapıya sahipti. Uzun yıllar yurt haricinde hayatış, Kanada vatandaşı bununla birlikte. Siyasete girişi de son periyotta oldu. Bir orta seçimde taşrada küçük bir kentin belediye lideri seçildi. Lakin seçildiği yer Orban’ın partisi Fidesz’in kalesi olan bir kent. Ve belediye seçimlerini, hayli farklı kısımları bir ortaya getirerek kazanmıştı. Kelamını esirgemeyen, siyasi manada epey pot kırmakla birlikte, insanların “Bizden biri” dediği, yedi çocuğu olan farklı biri. Ön seçimlerde bilhassa gençlerin fazlaca tercih ettiği bir isim oldu. Sanırım seçiminde en kıymetli faktör bu kişinin parlamentonun haricinden, birbiriyle yıllardır didişen siyasi partilerin, kurumsal manada siyaset yapısının haricinden gelmesiydi. Geçmişteki günahların sahibi asla olamayacak bir insan. Dış kulvardan gelip en önlerde koşmaya başladı.
BUDABEŞTE BELEDİYE LİDERİNİN ÇEKİLMESİ ŞAŞKINLIK YARATTI
Budapeşte Belediye Lideri Karacsony’nin kamuoyu yoklamalarında önde bulunmasına karşın Marki Zay lehine çekilmesi nasıl karşılandı?
Şaşkınlık yarattı. Pozisyonu itibariyle Budapeşte Belediye Lideri kentlerde fazlaca kuvvetli ve sempatik bir isim. Liberal bir özgürlükçü. Ve etraf hareketine son derece değer veren bir insan. Genç ve sevilen, tanınan bir tip. Araba kullanmıyor, hatta ehliyeti bile yok. Her tarafa bisikletle gidiyor. Budapeşte belediye lideri seçilmesinin akabinde kentin yollarını bisiklet şeritleriyle donattı. Gençlerin bizden biri dediği biri. Aday olsaydı şayet, ben Karacsony’un Başbakan seçilebileceğini iddia ediyordum. Geri çekilmesine kimse bir mana veremedi. Bu siyasi manada kendisini yıpratabilecek bir didişmeye girmek istememesiyle de ilişkili olabilir. Budapeşte üzere fazlaca değerli bir merkezin idaresini elden bırakmak istememesiyle de ilgili olabilir.
V4 ÜLKELERİNDE MUHALEFET TESİRİ
Burada bir parantez açalım. Karacsony’nun Budapeşte Belediye Lideri seçilmesi aslında Avrupa’da değerli bir müddetcin kesimi olarak düşünülmeli. Son senelerda Varşova’da da, Prag’da da, Bratislava’da da muhalif belediye liderleri idareleri devraldılar. V4 ülkelerinde iktidarda olan Orban üzere isimlerin muhalifleri bu ülkelerde başkentlerde belediye idarelerini ele geçirdiler. Bu belediye liderleri Avrupa’da ‘Özgür Kentler Hareketi’ diye bir hareket başlattılar. Merkezi hükümetlerin popülist, otoriter, özgürlükleri kısıtlayıcı siyasetlerine karşı lokal idareler son devirde bir ortaya gelip Avrupa Birliği’yle görüşmelere başladılar. Karacsony’nin adaylıktan çekilme sonucunda bunu sürdürmek korkusu da olabilir.
‘MUHAFAZAKÂR’ OLARAK TANIMLANAN ZAY’İN ADAYLIĞINI SOL NASIL KARŞILADI?
Muhalefetin ortak adayı Marki Zay’ın muhafazakâr yapıda olduğunu söz ettiniz. Ülkedeki sol siyasi yapılar Zay’ın adaylığını nasıl karşıladılar?
Bu değerli bir soru. Zira seçim ittifakında bir ortaya gelen kuruluşlar haricinde muhalefet cephesinde öbür bir kurum ya da parti kalmadı. Herkes bir biçimiyle muhalif cephenin şurasına ya da burasına eklenmiş durumda. Yani sol da bu ittifakın bir kesimi. Karşı çıkabilirlerdi. Çıkmadılar. bir fazlaca noktada seçim ittifakında yer alan partilerin siyasetlerinde çelişkiler var. Değerli konularda hangi yolu izleyeceklerini hala netleştirmediler. “Seçilirsek ortak program uygulayacağız” diyorlar, lakin bu program hala tam muhakkak değil. Aslında kasıtlı bir belirsizlikle tartışmaların önünü almayı planlıyorlar. Seçim ittifakı ortasındaki sol kesim, “Herkes gücü oranında parlamentoda temsil edilecek. Muhalefet kazanırsa, hükümette de partilerin oy oranını yansıtan bir tablo ortaya çıkacak, ötürüsıyla biz irademizi hayata geçirebiliriz” diye düşünüyor. Lakin bu belirsizlik ileride muhalefet seçimi kazansa bile kendi ortasında önemli tartışmaların yaşanabileceğinin işareti.
‘ORBAN’IN PARTİSİ VAKİT İÇERİSİNDE DEĞİŞTİ’
Muhalefetin adayı Marki Zay bir açıklamasında, “Ben muhalefetin adayıyım, bir sefer bile televizyona konuşmaya davet edilmedim. Macaristan’da katiyetle medya özgürlüğü, basın özgürlüğü yok, buna vergi mükelleflerimizin parasıyla finanse ettiğimiz kamu medyası da dahil” sözlerini kullanıyor. Macaristan medyası iktidar dayanaklı mi? Muhalif sesleri görünür kılmıyor mu?
Bunu irdelemek için geriye gitmek gerekiyor. Macaristan’da sosyalist periyodun akabinde yeni oluşan partilerin medyada yükleri yoktu. Orantısız bir biçimde yoktu. Berlin Duvarı’nın çöküşü ve buradaki rejim değişikliğinin akabinde medya eski yapının denetiminde, kontrolünde kaldı. Yeni siyasi partilere fazlaca olumlu yaklaşmıyordu. Birinci seçimde iktidarı alan devrin en kuvvetli merkez sağ partisi (Ulusal Demokratik Forum-MDF) bu yapıyı değiştirmeye çalıştı. Bunlar yaşanırken Fidesz’in önderi Orban epey genç, liberal çizgide bir siyasetçiydi. Macaristan’ın yazgısına tesir yapabilecek bir “siyaset dehası” olduğu tarafında varsayımlar de yapılıyordu. Orban şu biçimde bir teklifle gelmişti. “Biz Macaristan’da görüşlerimizi kimseye duyuramıyoruz.” İki televizyon kanalı vardı. “Her tarafta iktidarın telaffuzları yayınlanıyor. Biz yanıt hakkına sahip değiliz, ikinci kanalı bize verin” dedi. O senelerda Fidesz fazlaca sesliliği savunan, liberal özellikler gösteren bir siyasi yapıydı. Orban’ın partisi vakit içerisinde değişti. MDF’nin sevilen başkanının vakitsiz vefatıyla o partinin tabanına oturmaya başladı. Liberal bir parti olmak yerine ulusal ve dini bedelleri ön plana çıkaran muhafazakâr bir parti olmayı hedefledi. Adım adım, kısa bir süre içerisinde siyasi yapı ve unsurlarını oradan alıp buraya yerleştirdi. Merkez sağın seçmen tabanını gerisine aldı. Ve merkez sağda bulunan tüm partileri bünyesinde eritti.
‘İKTİDARA GELEN ORBAN MEDYANIN YAPISINI DEĞİŞTİRDİ’
İktidara gelmesinin gerisinden Orban fazlaca önemli bir biçimde medyanın yapısını değiştirdi. Özgürlükçü Orban gitmiş, medyada “tek sesi” yaşama geçirmeyi hedefleyen bir Orban gelmişti. Birinci etapta devlet medyasında kendine mahzur olabileceğini düşündüğü gazetecileri, yorumcuları işten çıkarmaya başladı. Medyada önemli bir paklık hareketi yaşandı. Devlet televizyonu iktidarın söylemiş olduklerini yayınlayan “Sözcü” bir kurum haline geldi. Gazeteler ve başka medya yayın organları içinde muhalefetin sesini duyurabileceği yayın organları vardı. Süreç içerisinde bu kurumlar da tasfiye edildi. Bir kısmı mali olarak sıkıntı durumda bırakıldı. Kıymetli kurumlar bir gece içerisinde bir ekip medya kümeleri tarafınca satın alındı. daha sonra anlaşıldı ki bu kümeler Orban’ın partisi Fidesz yanlısı kümeler. Gazete ve mecmuaların tasfiyesinin akabinde internet sitelerine de birebir metot uygulandı. Tek muhalif radyo olan Clubradio da seçim öncesinde frekans müsaadesi verilmeyerek tasfiye edildi. Basın üzerinde benim hissettiğim epey önemli bir hükümet tesiri var. Ancak bu tesir kaba yasaklarla sağlanmıyor. Bunu Türkiye üzere algılamamak lazım. Toplumsal medya üzerinden hükümeti eleştiren, Orban’ı eleştiren şahıslara davalar açılmıyor. Bu açık, kaba, çiğ bir baskı değil. Etrafı hayli uygun çizilen, kurnazca düşünülüp planlanmış, adım adım sonlandırılan, sermayenin gücü kullanılarak oluşturulan bir yapı var.
İktidardaki Viktor Orban ve partisi Fidesz’in iktidar sürecinde merkez sağdan çok sağa yöneldiği değerlendirmeleri yapılıyor. Bu süreç nasıl gelişti? Bir gecede dönüşmedi değil mi?
Orban partisini radikal, çok sağın durumlarına yerleştirmedi. Victor Orban’ın siyaseti popülist bir siyaset. Bir periyot Macaristan’da radikal sağın asıl sahibi Jobbik hareketi epey güçlenme eğilimi göstermişti. 2010 seçimlerinde yüzde 17’lere ulaşmıştı. Orban halkın eğilimini âlâ okuyan bir siyasetçi. bu biçimde durumlarda Orban, örneğin Jobbik’in (aşırı sağ partinin) sloganlarını alıp Fidesz’in sloganları haline getirmekten çekinmedi. Partisinin ideolojik temelini kaydırmayı göze aldı. Yani partiyi alıp süreksiz olarak biraz daha sağa taşıdı. Jobbik’in taleplerini kendi talepleri haline getirdi. Emeli Jobbik’in yelkenlerini dolduran seçmen dayanağını kesmekti. Fakat bunu başarınca bir daha partisinin tabanını alıp yine merkeze kaydırdı. Yani fazlaca keskin bir çerçevesi olan o çerçevenin dışına çıkmak istemeyen ideolojik bir yapı değil Orban’ın yapısı.
‘ORBAN HALKI BÖLMEKTEN ÇEKİNMİYOR’
Orban “Biz bu halkın ortasında bulunduğu kıymet ve fikir sistemi ortasında öne çıkardığı kıymetleri kendi kıymetlerimiz haline getirmeliyiz ve kendi politik kriterlerimizi de o kıymetlerin ortasına sıkıştırmalıyız” siyasetini izliyor. Bunu yaparken de halkı bölmekten çekinmiyor. Halkın dehşetlerini, tedirginliklerini provoke etmekten imtina etmiyor. kimi vakit uydurma hasımlar da yaratıyor. örneğin bir devir Avrupa Birliği, Brüksel epeyce önemli bir hasım oldu onun açısından. Bir periyot Soros, bir devir mülteciler. Ve en son da LGBT.
‘ORBAN DIŞ SİYASETTE ‘TARAFSIZ’ BİR YOL İZLEMEYE ÇALIŞTI’
Macaristan seçimleri Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik operasyonlarının gölgesinde gerçekleşecek. Çatışma süreci, seçimleri nasıl etkiledi?
Bu bahiste çabucak hemen elde net datalar yok. Şunu bilmek lazım. Orban iktidarda olduğu mühlet ortasında aslında “tarafsız” bir dış siyaset izlemeye çalıştı. Yani, Batı yanlısı bir NATO müttefiki ve Avrupa Birliği üyesi bulunmasına karşın Doğu ile olan bağlarını önemli bir biçimde geliştirmeyi amaçladı. “Gelecek Doğu’dadır” sloganıyla bunu yaptı. Rusya, Çin ve Türkiye ile olan bağlantılar ve Orta Asya’ya yönelik Türk Kurulu ile olan ilgiler daima bu amaçlaydı. Orban hükümetinin dış siyaseti büsbütün çıkar üzerine yükseliyordu. Ve Doğuya açılım siyasetinde seve seve bağ kurduğu ülkelerin tümü de otoriter idarelere sahip ülkelerdi. Muhalefet bunu daima eleştirdi. Orban’ın işbirliği kurduğu ülkelerin popülist diktatörler tarafınca yönetildiğini vurguladılar daima. Lakin Orban dünyada kalkınma modellerinin vilayetle de batı tipi liberal demokrasi yoluyla olmak zorunda olmadığı savını ileri sürüyordu. Ona bakılırsa illiberal kalkınma modeli de mümkündü. örneğin Çin ya da Türkiye bu cins ülkelerdi.
‘NASIL BİR TESİR YARATACAĞI BİLİNMİYOR’
Bu bağlamda Rusya ile epeyce sıkı ilgiler geliştirildi. Nükleer santral inşası için Rusya ile kredi muahedesi imzalandı. Doğal gaz ve petrol muahedeleri imzalandı. Macaristan’da Rus bankası kuruldu vb. Bunlar daima muhalefet tarafınca eleştirildi, lakin Orban hükümeti bu tenkitlere kulaklarını tıkadı. İşte Rusya’nın Ukrayna’ya saldırması bu siyasetin açıkça savunulamaz hale geldiğinin delili oldu. Orban açısından iktidardaki 12. yılında savaş yaratan ve Ukrayna’ya saldıran bir Putin saldırganlığı ortaya çıktığı vakit, bunu kendi tabanına daha evvel yarattığı Putin imajıyla uyuşmadığını bir biçimde izah etmesi lazım. Niçin uyuşmuyor? Kolay değil. Bu Fidesz tabanında da epeyce kabul edilebilir bir şey değil. Bunun nasıl bir tesir yaratacağı bilinmiyor. Çok yeni.
ORBAN İÇERİDE RUSYA’YA YÖNELİK YAPTIRIMLARI YUMUŞATMAYA ÇALIŞIYOR
Kendi tabanına çabucak hemen izah edemedi mi?
çabucak hemen izah yok. Yalnızca “Stratejik olarak sakin olmak durumundayız” diyor. Fakat geri adım da atmış değil. örneğin “Macaristan üzerinden Ukrayna’ya askeri yardım yaptırmayacağız” dedi. Bu değerli. İkincisi “Paks reaktörünü iptal etmeyeceğiz” dedi. Üç, Macaristan’da var olan bir Rus bankası var. “Onu da kapatmayacağız” dedi. Aslında AB, ABD ve NATO öbür yaptırımlarına net “hayır” demese de, içeride adım adım bu yaptırımları yumuşatmaya çalışıyor. “Savaştan daha sonra da Rusya var olmaya devam edecek. Ve biz artık hayli sakin olmak zorundayız. Yapmak zorunda olduğumuz şey, Macaristan’ı savaşın haricinde tutmak” diyor.
‘HANGİ HÜKÜMET GELİRSE GELSİN, İŞİ KOLAY DEĞİL’
Ukrayna ile Macaristan komşu. Çatışma ortamının seçmende bir endişe hali yarattığı da aşikardır. Bu dehşet hali sizce sandığa nasıl yansıyacak?
Onunla ilgili çabucak hemen elimizde bir bilgi yok. Kamuoyu yoklamalarının birinci günlerdeki sonuçları durumun değişmediğini gösteriyor. İki taraf da aslında kendi kamplarını, kendi dayanaklarını koruyorlar diyelim. Seçime üç hafta var. Her gün yeni bir gelişme oluyor. örneğin dün Macaristan’da Macar Forinti bir gün ortasında yüzde 10 paha kaybetti. Öbür Doğu Avrupa ülkelerinde de bir düşüş var ulusal para ünitesinde ancak Macar Forinti hepsinden daha önemli bir oranda düştü. Enflasyon yükseldi, yükselmeye devam ediyor. Hükümet bir “seçim bütçesi” uyguluyor. Emeklilere artı bir aylık maaşları kadar prim ödendi. Gelir vergileri birtakım kısımlar için indirildi. Temel besin unsurları ve akaryakıt istasyonlarında akaryakıt fiyatları sabitlendi. Dış borçlar arttı. olağan olarak bunların devlete bir faturası var. Bol keseden bir seçim devri harcama programı izleniyor. Seçimlere daha üç hafta var. Bunun getireceği aksilikleri insanların hissedeceğini düşünüyorum. Şu da değerli, 3 Nisan seçimlerinden daha sonra Macaristan’da hayli önemli bir ekonomik sıkıntılar yumağı ortaya çıkacak. Bu son altı ayın seçim harcamaları niçiniyle olacak. Hangi hükümet gelirse gelsin işi kolay değil.
Kamuoyu anketleri bize ne gösteriyor? İki aday içinde kim önde görünüyor?
En son anketler Fidesz’in Vıktor Orban’ın partisinin birkaç puan önde olduğunu gösteriyor.
ADAYLARIN VAATLERİ NELER?
Kampanya sürecinde Orban’ın devlet bütçesiyle seçim için attığı adımları aktardınız. Pekala iki önderin vaatleri nasıl şekilleniyor? Örneğin Zay daha Batı yanlısı bir perspektif mi çiziyor?
Marki Zay, büsbütün Batı yanlısı bir perspektif çiziyor. Yani, “Biz ülkemizi Avrupa Birliği ortasında gerekli olan yere konumlandıracağız ve Avrupa Birliği’nin güvendiği bir ülke haline geleceğiz. Geleceğimizi burada arayacağız” diyor. Bir öteki kıymetli vaat Orban’ın etrafındaki sermayedar kümeden hesap sorulacağı istikametinde. “Mahkemeler işletilecek” diyor. “Yolsuzlukların üzerine gidilecek” diyor. “Kullanılan Avrupa fonlarının nerelere harcandığı araştırılacak” diyor. Orban ise, “Aynı biçimde devam edeceğiz. Macaristan bizimdir. Macaristan Macarlarındır. Biz ulusal egemenliğimizi kimseye kaptırmayacağız, Doğuyla da Batıyla da iş yapmaya devam edeceğiz, lakin şüphesiz Avrupa Birliği’nin de üyesi olacağız” diyor.
‘YURTDIŞI SEÇMENLER PROBLEMİ İLGİNÇ’
Avrupa’da sandığa gitme oranları genelde düşük. Bu seçimlerde bu kutuplaşma ya da iki tarafın rekabeti sandığa gitme oranını artırır mı?
Ben bu seçimlere iştirakin yüksek olacağını düşünüyorum. Her iki tarafın da bütün kapasitesini ortaya koyarak, seçmenlerini harekete geçireceğini düşünüyorum. örneğin yurtdışı seçmenler sıkıntısı de farklı.
niye farklı?
Macaristan, etraf ülkelerde yaşayan etnik Macarlara vatandaşlık verdi. örneğin Romanya’da yüz binlerce Macar yaşıyor. Bunların kıymetli bir kısmı Macar vatandaşı. ötürüsıyla oy kullanabilecekler. Komşu ülkelerde yaşayan etnik Macarlar içinde Orban’a takviye oranı yüksek. Öte yandan Batı’da, Avusturya, Almanya, İngiltere üzere ülkelerde de epey sayıda Macar var. Onlar son senelerda ekonomik kahırlar ve politik baskılar niçiniyle ülkeyi terk eden Macarlar. ötürüsıyla Batı’da yaşayanlar içinde da muhalefeti destekleyenlerin oranı yüksek. Ve seçim sistemi bu bölümlere farklı yaklaşıyor: Komşu ülkelerde yaşayan etnik Macarlara, mektupla oy kullanma hakkı verilirken, Batı’da, Avrupa Birliği ortasında yaşayan Macarlara bu hak tanınmıyor. Onlar için gidin büyükelçiliklerde oy kullanın ya da ülkeye gelin orada oy kullanın diyorlar. ötürüsıyla batıda yaşayanlar içinde oy kullanma oranı düşük olacak.
Muhalefet bu duruma reaksiyon gösterdi mi?
olağan olarak reaksiyon gösterdiler fakat yapılabilecek bir şey yok. örneğin seçim günü Avrupa’dan uçak seferleri var. Beşerler Macaristan’a oy kullanmaya gelecekler. Seçimlerde oy kullanma oranının rekor kıracağını düşünüyorum.
‘AB ZORLAYACAK’
Bu seçimlerin Avrupa’ya yansıması nasıl olacak? Orban, popülist bir idare devam edecek ya da daha Batı yanlısı bir idare gelecek. Seçim kararı popülist başkanlara ya da Avrupa Birliği’ne bir bildiri olacak mı?
Ben Macaristan’daki seçimlerin Macaristan’a karşı olan hal açısından belirleyici olacağını düşünüyorum. Şöyle ki, şimdiye kadar Orban rejimine karşı Avrupa Birliği ortasından birtakım sesler çıksa da hayli önemli adımlar atılmadı. Macaristan’da ya da Polonya’da ulusal egemenliğe atıf yapılarak Avrupa Birliği’nin birtakım uygulamaları engellenmeye çalışıldı. örneğin Avrupa Savcılığı uygulamasına müsaade verilmedi. Yolsuzlukların üzerine gidilmesine müsaade edilmedi vs vs. Avrupa Birliği de bu hususta fazlaca adım atamadı. Fakat artık, Rusya -Ukrayna savaşının gerisinden AB epey önemli bir toparlanma sürecine girdi. Kendi istediği modelin bütün ülkelerde hayata geçirilmesini isteyecek ve bunu zorlayacak.
‘ORBAN İDARESİ İKTİDARDA KALIRSA AB YAPTIRIMLARLA KARŞILIK VERİR’
Şayet Macaristan’da Orban idaresi iktidarda kalırsa, Macaristan’ın AB içerisinde epeyce değerli bir sorun yaratacağını ve AB’nin buna epey önemli yaptırımlarla karşılık vereceğini düşünüyorum. Her türlü mekanizmayı kullanarak, Macaristan’da AB ortak iradesini engelleyen süreci durduracak. Yani Macaristan açısından katiyetle sıkıntılı bir devir yaşanacak. Mali manada da o denli. Şayet muhalefet kazanırsa, bu biçimde Macaristan’ın AB’deki yeni entegrasyon sürecinde süratli adım atabileceğini düşünüyorum.
‘TÜRKİYE İLE MACARİSTAN SEÇMENİ ORTASINDAKİ İŞTİRAK, İTTİFAKLARA OLAN RAĞBET’
Türkiye seçmeniyle Macaristan seçmeni içinde siz bir paydaşlık saptıyor musunuz?
Ortak yan bence, ittifaklara olan büyük istek. Türkiye’de ve başka popülist rejimlerin olduğu ülkelerde önderler benzeri uygulamalarla toplumu bölüyorlar. Çatışmacı bir zihniyet gündeme getiriyorlar. Bu çatışmacı zihniyetin temel özelliği toplumu kamplara bölmek. Türkiye’de de Macaristan’da da bu bu biçimde. Böl yönet zihniyeti. Totaliter ya da otoriter idarelerin ellerinde bu yapıyı hayata geçirmek için birtakım araçlar da var. ötürüsıyla Macaristan’da da Türkiye’de de seçmen otoriter idareye karşı muhalefetin birliğini dilek ediyor.
TÜRKİYE’DEKİ MUHALEFETİN MACARİSTAN’DAN ÇIKARACAĞI DERSLER VAR
Türkiye’de bu vakitte altı siyasi parti bir ortaya gelerek, parlamenter sisteme ait önderler seviyesinde bir protokole imza attılar. Aday konusunda çabucak hemen net bir mutabakat yok. Siz biraz evvel Macaristan’da muhalefetin adımlarını aktardınız. Bunlardan Türkiye’deki muhalefet partilerinin çıkaracağı dersler var mı?
olağan olarak var. En kıymetli ders tabanın sesine kulak vermek. Türkiye’deki partilerin, iktidar olsun, muhalefet olsun temel özellikleri iç işleyişlerinde demokratik olmamaları. Partiler, kendi tabanlarının sesine bile yeteri kadar kulak vermiyor. Kaldı ki bütün ülkenin sesine kulak versinler. Daha demokratik bir yapı oluşturmaları lazım. Halkın ve seçmenlerin taleplerine daha düzgün kulak verebilecek sistemleri yaratmaları lazım. Delege sistemini bir tarafa bırakarak. Direkt iştirak modellerini, Türkiye’ye mahsus modelleri yaratmaları lazım.
MACARİSTAN’IN GÜNDEMİ DE İKTİSAT
Türkiye’de seçimin 2023 yılında yapılması planlanıyor. Muhalefetin iktidara yönelik tenkitleri, iktidarın aslında bu alana dönük adımları, Türkiye’deki seçimlerin ana gündeminin iktisat çerçevesinde şekillendiğini görüyoruz. Bu Macaristan’da da tıpkı mı? Ya da Macaristan’daki ana gündem ne?
Macaristan’daki ana gündem de Türkiye’den epeyce farklı değil. Ekonomik sorunlar. Yüzde 10’lara yaklaşıyor enflasyon. Macar Forinti’nde paha kaybı var. Macaristan’daki beşerler da evvela geçim kederinde. İktisat burada da belirleyici. Rusya savaşı bile o kadar ön planda değil. “Özgürlükler vs. vs. bunlar toplumun gorece küçük kesitlerinin ilgilendiği alanlar. Öncelikle iktisat diyor” beşerler. Ekonomiyi düzeltebilecek olanlar, refahı sağlayanlar burada da iktidarı alır ve sürdürür. Yani anahtar iktisatta.
‘MACARİSTAN’DA MUHALEFET KAZANIRSA TÜRKİYE İLE BAĞLANTILARDA DEĞİŞİKLİKLER YAŞANIR’
Türkiye ile Macaristan içinde son periyotta Erdoğan hükümetiyle Orban Hükümetinin yakın alakaları var. Siz de söz ettiniz, Afrika’daki yatırımlar, ikili görüşmeler… Bu 3 Nisan’daki seçimin sonuçları, Türkiye ile ilgiler nasıl tesirler?
Şayet Macaristan’da muhalefet seçimleri kazanırsa, Türkiye ile olan bağlantılarda kıymetli değişiklikler yaşanacağına inanıyorum. Zira, Doğu’ya yönelme siyasetine yeni hükümet son verecektir. Macaristan ve Türkiye içinde, şu an itibariyle Orban ve Erdoğan rejimlerinin benzerlikleri niçiniyle stratejik seviyede yürüyen bir paydaşlık var. Nizamlı doruklarla, daimi görüş alışverişini mümkün kılan kurumlarla, iki ülke içindeki toplumsal, siyasal, ekonomik, askeri bağlar geliştiriliyor. Bunlar muhalefetin müsamaha ile baktığı şeyler değil. Yalnızca Türkiye olması açısından söylemiyorum. Macaristan’ın Türkiye ile, Rusya ile, Çin ile, Orta Asya ülkeleriyle olan münasebetleri daima bir olumsuzluk olarak gündeme geliyor. Zira iki tarafta da demokratik bir kurumsal denetim talihi yok. Olup bitenler hakkında bilgi alabilmek mümkün değil. Beşerler biraz endişe ile yaklaşıyor. “Ne oluyor bu toplantılarda? Neler konuşuluyor? Ülkemiz ile ilgili ne kararlar alınıyor?”. Endişenin sebebi de şeffaflık olmaması. Türkiye Macaristan bağlantılarının geleceğinin şüphesiz Türkiye’deki seçimlere bağlı bir perspektifi de var Seçimlerin akabinde iki ülkedeki değişimle alakaların daha demokratik, açık ve AB çizgisine taşınması lazım.
‘MACARİSTAN SEÇİMLERİ TÜRKİYE’DEKİ SEÇİMLERİ BİREBİR ETKİLEYECEK’
2019’daki İstanbul Büyükşehir Belediyesi seçiminin akabinde Budapeşte Belediye Lideri Gergely Karácsony, İmamoğlu’na “Sizin kampanyanızdan feyz aldık” demişti. Artık Macaristan’da genel seçim olacak, daha sonrasında da Türkiye’de seçim olacak. Sizce Macaristan seçimleri, Türkiye seçimlerini nasıl tesirler?
Bence birebir etkileyecek. İki taraf da benzeri modellerle seçime giriyorlar. Seçim iktidar ve muhalefet içinde yaşanıyor. İktidarın ve muhalefetin seçim siyasetini nasıl sürdüreceği, bu seçimlerin nasıl sonuçlanacağı karşılıklı dersler almaya fevkalâde uygun. örneğin sandık güvenliği konusu: Seçimlerde yolsuzluk olabileceği savları üzerine AB’den çok sayıda gözlemci olacak Macaristan’daki seçimlerde. Seçim güvenliğinin nasıl sağlanacağı, sandıkların nasıl korunacağı mevzuları Türkiye’den izlenecektir. Türkiye’de hem iktidar birebir vakitte muhalefet Macaristan seçimlerinden dersler çıkaracaktır diye düşünüyorum.