bencede
New member
İran, bir yılı aşkın bir müddetdir kitlesel halk hareketlerine sahne oluyor. 22 yaşındaki Mahsa Jîna Amini’nin öldürülmesinin akabinde İslam Cumhuriyeti tersi aksiyonlar düzenlenmişti. Bugün, her ne kadar birinci haftalardaki kadar ağır olmasa da İran’da hâlâ hareketli bir siyasi hava solunuyor.
Peki lakin bu mühlet zarfında ülkede neler değişti? İnsanların protestolara bakışı nasıl? Bugün şovlara kimler öncülük ediyor? Sol bir alternatifin öncülüğünde yaşanmayan bir protesto dalgasına dair İranlı komünistler neler düşünüyor? Komünistler içinde ne üzere farklılıklar var? Yurtharicinde düzenlenen takviye aksiyonlarına dair nasıl bir yaklaşım kelam konusu?
aynı vakitte, çağımızın teknolojik imkanlarına tezat bir biçimde farklı bakış açılarına yerinden ulaşmak iddia edildiği kadar kolay olmayabiliyor. Komşumuz bulunmasına karşın İran’dan haberleri, genelde merkezi öbür ülkelerde olan haber ajanslarından alıyoruz. Direkt edindiğimiz bilgiler ise bağlamından kopuk ve anlaşılması güç olan birtakım görsellerden, görüntülerden ibaret. ötürüsıyla İran’daki aktüel durumu bir daha İran’dan öğrenmek kıymetli bir muhtaçlık.
Protestoların birinci günlerinde sokakta olan komünistlerle konuşmuştuk. Artık ise daha farklı bir açısına kulak vermek üzere, ‘Marksist Leninist Medya Kolektifi’ olarak isimlendirilen Madaar Sorkh’tan yetkililer ile konuştuk.
‘PROTESTOLARIN ÖNCÜSÜ ARTIK ÜNİVERSİTLER’
İran’daki protestolar uzun bir müddetdir devam ediyor. Kelama aktüel durumdan başlayalım. Bugün alandaki hareketlilik ne durumda?
Durum çok kırılgan. Birtakım günler, İran’ın birtakım kentlerinde apansız yükselen bir protesto dalgasına rastlanıyor. Ancak birkaç günün akabinde durum sakinleşiyor. daha sonra yine… Muhalefetten protesto daveti olduğunda bunlar yaşanıyor.
Suudi Arabistan tarafınca kaynak sağlanan Iran International TV kanalı son süreçte en tanınan televizyon kanallarından biri oldu. Şimdilerde bu kanal haftalık protesto şovları davetini yükseltiyor, genelde cumartesi günleri. Bunun dışında İran’ın genelinde daha dağınık ve düşük yoğunluklu bir tablo var.
Burada üniversitelerin daha farklı bir rol oynadığını vurgulamamız gerekiyor. Öğrenciler eşi gibisi görülmemiş bir çaba veriyor. Tahminen 1979 ihtilalinin öncesini bile bu kıyaslamaya dahil edebiliriz. İran’daki üniversitelerde yaşanan siyasi faaliyetin başka bir kıymeti var. Uzak kentlerin küçük üniversitelerinde dahi siyasi bir hareketliliğe rastlıyoruz, hâlâ da bu durum bu biçimde. Göstericilerin tahminen yüzde sekseni 30 yaşın altında. Yalnızca üniversiteler değil, okullu çocuklar bile çeşitli protesto şovları düzenliyor. İşsizlik oranı bu yaş kümesinde çok yüksek, yüzde 40 civarında.
Protestoların başından beri İran’da internete ulaşım önemli bir sorun. An itibariyle bu durum nasıl?
Uzun müddetli internet erişim meseleleri var. Protestolar başladığından beri internet kesintileri yaşıyoruz. Daha evvelce kimi batılı toplumsal medya ağlarına giriş kısıtlanmıştı, artık ise neredeyse hepsine erişim engellendi. VPN kullanarak ulaşmaya çalışıyoruz fakat artık bir epey VPN’e erişim de engellenmiş durumda, bu biçimdece toplumsal ağlara erişim düzgünce zorlaştı.
‘POLİSİN YAKLAŞIMI DAHA FARKLI’
Geçtiğimiz ay yaşananlar, İran’daki birinci kitlesel şovlar değil. Sık sık öfkesini sokakta lisana getiren bir ülkeden bahsediyoruz. Ülkenin yakın geçmişine baktığımızda protestoların izleği hakkında neler söyleyebiliriz?
Hükümetin hegemonyası bilhassa son 10 yılda düşüşe geçmiş durumda. 2009’daki şaibeli seçim ve ardından gerçekleşen protestolar bu düşüşün başlangıç noktasıydı. Reformist kanadın önderliğindeki İran’ın eski cumhurbaşkanı Hasan Manevî periyodunda siyasi sistemlerinin imajını bir süreliğine bir daha yaratmışlardı. Lakin bilhassa 2017-2018’de Ruhani’nin bir daha seçilmesi ve ABD’nin eski lideri Donald Trump idaresinde ekonomik yaptırımların bir daha şiddetlenmesi, bilhassa fakirlerin yaşadığı personel sınıfı mahallelerinde önemli bir hoşnutsuzluğun habercisiydi. Akaryakıt fiyatlarındaki artış, 2020 yılında kitlesel şovlara ve ayaklanmalara niye oldu. Bu aksiyonların bilhassa daha fakir mahallelerde yaşandığının altını çizmekte yarar var. Son yılların en kanlı protesto şovuydu, yaklaşık 300 kişi öldü.
Şimdi de polis ve güvenlik güçleri protestocular üzerinde şiddetli bir baskı kuruyor. Lakin ‘İslam Cumhuriyeti standartlarına’ bakılırsa, 2020 ile kıyasladığımızda nazarance daha farklı bir yaklaşıma rastlıyoruz. O periyotta 300 kişi yalnızca birkaç gün içerisinde öldürülmüştü. Artık ise bir ayı aşkın bir müddetde yaklaşık 200 kişi öldürüldü. olağan olarak bu kıyaslama kulağa berbat geliyor lakin daha fazla tolerans göstermeye çalışıyorlar. Daha epey plastik mermi kullanılıyor. Ancak gözaltı sayılarına ve siyasi kümelere yönelik baskılara gelecek olursak… Monarşistlerden Marksistlere kadar daha evvel görülmemiş düzeyde bir gözaltı süreci yaşandığını görüyoruz.
Sizce niye 2020 eylemlerine kıyasla ‘tolerans’ göstermeye çalışıyorlar?
Çünkü 2020 hareketleri, çoklukla fakir mahallelerde, varoşlarda ağırlaşıyordu ve hareketler de daha şiddetli cereyan ediyordu. Artık ise orta sınıf, küçük burjuvazi de protestolara katılıyor. Tüm sınıflardan her insanın sokakta olduğunu görüyoruz. Protestoların başında, ülkenin en kıymetli yerlerinden biri olan ve sıklıkla ‘turist adası’ olarak bilinen Kiş Adası’nda bir AVM önünde beşerler İslam Cumhuriyeti aykırısı şov düzenliyordu. Başşehir Tahran’daki Downtown bölgesinde de tıpkı şeyi gördük.
‘BURJUVAZİ, SIKINTIYI YALNIZCA DİN TERSLİĞİNE İNDİRGEMEK İSTİYOR’
Bu farklılık ne düşündürüyor?
gayet değişik bir bahis bu. Burjuvazi, 1979 ihtilalinde solu ezmek için İslam’ı bir araç olarak kullandı. İnsanların dini hislerinden faydalanarak solu ve sekülerleri bir kenara ittirdiler. Bunu gerçek manada devrimci sürecin ortasında yaptılar. Zira sol fikirler periyodun atmosferini domine ediyordu ve bir çeşit sosyalist ihtilal üzere bir ‘risk’ vardı. Bu yüzden insanları dini inançların gerisine dizmeye kalkıştılar. Artık ise burjuva sağ kanat muhalefet güçleri, insanların dine karşı hislerini kullanmaya çalışıyor. Bu sefer insanları sağ kanat platformların gerisine diziyorlar.
İnsanların hudutlu olmaya ve mevcut durumdan tatmin olmamaya dair her türlü hakları var. Ancak mevcut meselelere yaklaşırken asıl sorun, sistemin kapitalist tabiatına odaklanmak yerine İslami yüzebir daha odaklanmak. Korkarım ki protestolar sistemin kapitalist tabiatına saldırıyor üzere görünmüyor, önemli bir sınıf şuuru eksikliği var.
İnsanlar her şeyin mollalarla ilgili olduğunu sanıyor. Mollalar, yalnızca kapitalistlerin yüzündeki maske. Bizim kapitalizmle ve kapitalist sınıfla savaşmamız gerekiyor. Üstelik molla olmayan, hatta muhalefet güçleri içerisinde yer alan kapitalistlerimiz de var. Komünistler olarak buna odaklanmak gerektiğini düşünüyorum.
Özetle, talepleri yalnızca din aksisi bir çerçeve içerisine sokma eğilimine rastlıyoruz. Batılı bir hayat şekline sahip olduğu için birtakım işverenleri parlatıp, tek düşman olarak sosyo-ekonomik okumasını yapmadan sokaktaki mollalara işaret etmek, Marksist bir açıdan yanlışsız değil. olağan olarak biz komünistiz ve seküler bir görüşü destekliyoruz. Fakat sıkıntı bir pozisyondayız zira dini materyalist bir biçimde yorumlamalıyız, idealist bir biçimde değil. Korkarım ki bu körü körüne din aykırısı talepler, sistemin kapitalist tabiatını amaç almayacak.
‘DIŞARIDA İLERİCİ, İÇERİDE GERİCİ BİR DEVLET’
Zor bir pozisyonda olduğunuzu söylüyorsunuz. Burjuva muhalefetin stratejisine cevap verebilme dışında daha farklı ve güç alanların olduğu görüşünde misiniz?
Evet, komünistler için pek sıkıntı bir durum. Beğenelim ya da beğenmeyelim… İran, Batılı güçlerle çatışma halinde olan dünyadaki az ülkelerden biri. kimi vakit bu çatışmanın dozu, bugün sosyalist saydığımız Küba ya da Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti’ni bile aşıyor. Bunun kararında yaptırımlar ve rejim değiştirme uğraşları üzere tekniklerle kaşı karşıya kalıyor. Yalnızca bugün değil, 1979 ihtilalinden, yani beşerler ABD dayanaklı diktatörlüğü devirdiğinden beri bu bu biçimde.
Sorun şu: İran, sıkıntı Filistin, Yemen ya da Batı Sahra’daki direnişini desteklemek üzere dış siyaset olduğu vakit muhtemelen ilerici nazaranbileceğimiz bir yaklaşıma sahip. Fakat içeriye geldiğinde fazlaca gerici ve iktisat siyasetlerinde çok neoliberal bir devletle karşı karşıyayız. ötürüsıyla komünistler için durum biraz güç. Dış siyaset gündemlerinde ezilenlerin yanında yer alıp takviye olmak ve bu çabaların ilerici uğraşlar olduğu konusunda insanları bilgilendirmek lakin beraberinde içeride sistemin ta kendisiyle savaşmak var.
Özellikle son on yıl içerisinde kimi vakit Filistin’e ya da Suriye’ye karşı bir kadro sloganlar işitir olduk. Beşerler, hükümetin bu çabalara takviye noktasında fazla para harcadığı görüşünde. Batı medyasının, bu takviyesi niçiniyle İran aksisi kampanya düzenlemesi de tesirli oluyor. Maalesef atmosferi de Batı medya kuruluşları ve anlatıları domine ediyor. İnsanların beynini yıkıyorlar ve mesela “Sorunun kaynağı İran’ın Filistin’e desteği” diyorlar. her neyse ki son haftalarda artık bu biçimdesi sloganları duymuyoruz.
Aynı şeyi monarşist sloganlar için de söyleyebiliriz. Geçtiğimiz on yıl içerisinde dışarıdan Batı tarafınca kaynak sağlanan TV kanalları Pehlevi rejiminin propagandasını hızlandırdı. Eski Şah’ın oğlu İstek Pehlevi’yi parlatmaya başladılar. “Pehlevi vaktinde her şey ne kadar düzgündü ve rejimi ne kadar ilericiydi” üzere tabirlere daha sık rastlar olduk. Bir noktada Nazi sempatizanı olmuş bir hanedanlıktan bahsediyoruz. Birinci protestolarda monarşi yanlısı sloganları duyuyorduk lakin son devirde artık bu biçimdesi sloganlara rastlamıyoruz.
Tabi bu değişim insanların bir anda sağ muhalefetten sol muhalefete kaydığı manasına gelmiyor. Bir liderlik, bir örgüt ya da bir sınıf şuuru olmadığı için beşerler yalnızca sisteme karşı haklı tatminsizliklerini ve öfkelerini gösterecek sloganlar arıyorlar, hangi slogan solcu ya da hangisi sağcı diye pek düşünmeden yine ediyorlar. Ne manaya geldiği, arkaplanında ne olduğu ile ilgilenmiyorlar.
Başka hangi sloganlar dikkat çekiyor?
Batı’daki post-Marksistler ve kimi feministler… Ülkede yaşanan gelişmeler bir ‘feminist devrim’ üzere okunuyor. Hatta kimileri yaşananları Kürtçe ‘Jin, Jiyan, Azadi’ (Kadın, Hayat, Özgürlük) sloganı niçiniyle Rojava ile ilişkilendiriyor. Gerçek şu ki, birden fazla insan bu sloganları husus hakkında bilgi sahibi olmadan kullanıyor. Kürdistan eylatindeki yankısı daha farklı, orada bu slogan öteki bir mana söz ediyor.
Bu slogan Farsçaya çevrildi ve tüm İran’a yayıldı. İnsanların da güzeline gitti ve benimsendi. örneğin birtakım protestolarda “Jin, jiyan, azadi”den daha sonra “Erkek, anavatan, saadet” sloganı atılıyor ki pek faşist çağrışımı olan bir slogan bu. İtalyan faşistlerin “Aile, anavatan, tanrı” sloganını hatırlatıyor. Her ikisini de yeniden edenler, ne söylemiş olduklerinin tam olarak şuurunda değiller. Bu olağan olarak kitlesel bir şovun doğal kararı. Yalnızca insanları örgütsüzlüğe teşvik etmemek gerekiyor.
SOLUN GÖRÜŞ AYRILIKLARI
Peki komünistlerin, sosyalistlerin sokaktaki tavrı nedir? Hangi görüş ayrılıkları var?
elbet sizin de bildiğiniz üzere İran’da yasal komünist örgütlenmeler yok. Komünistler, ihtilalden birkaç yıl daha sonra, 1980’lerden beri baskı altında tutuluyor. Neredeyse bütün muhalif ve komünist örgütleri kapattılar, binlerce komünist o devirde infaz edildi…
Ama sürgünde gayrete devam edenler de dahil olmak üzere komünistler üç ya da dört kümeye ayrılıyor. İsmine ‘klasik’ diyebileceğimiz rejim karşı güçler, İslam Cumhuriyeti kurulduğunda sisteme karşı silahlı bir uğraş başlattı. Bu kümenin içerisinde bilhassa Halkın Fedaileri’nin yer aldığını söyleyebiliriz. Bugün bu kümenin en büyük temsilcilerinin yaptığı açıklamaları takip ettiğimizde, şüphesiz protestolara sempati ile yaklaştıklarını, hatta desteklediklerini görüyoruz. Natürel bu takviyesi İran içerisi ile sınırlıyorlar, örneğin Berlin’de düzenlenen son mitinge ara ile yaklaşıyorlar ve dışarıda yapılan bu biçimdesi protestoları kınıyorlar.
Diğer komünist güçleri, ‘İran içerisindekiler’ olarak tek bir başlık altında toplayabiliriz. Bunların kimileri İslam Cumhuriyeti’ni destekliyor. Bu komünistlerin kimileri da protestolara sempatiyle yaklaşıyor lakin şovların sunum formunu benimsemiyorlar ve bu protestoların Suriye’de olduğu üzere bir iç savaş ile sonuçlanabileceğinden endişeleniyorlar. Kimileri yaşananları bir ‘emperyalist proje’ olarak kıymetlendiriyor.
Son olarak tahminen de liberal sol ya da toplumsal demokrat kümelerin varlığından bahsedebiliriz. Onlar ise kararı ne olursa olsun rejim değişimini her haliyle destekliyorlar. Yalnızca İran’daki değil, dünyanın her yerindeki renkli ihtilalleri destekliyorlar.
Yani pek farklı yaklaşımlara sahip bir İran solu kelam konusu. Bu protestolarda solu temsil ettiğini söyleyebileceğimiz, içeride ya da dışarıda bir güç yok.
Yurtharicinde bir hayli takviye hareketi düzenleniyor. Dışarıdan İran’a bakışı nasıl değerlendiriyorsunuz? Son olarak Berlin’de düzenlenen mitingden özetlemek gerekirse bahsettiniz. Dışarıdaki bu biçimdesi aksiyonlar hakkında ne düşünüyorsunuz?
Önce içeride yaşananları güzel anlamak gerekiyor. Şu bir gerçek ki, ülkedeki insanların fazlaca büyük bir çoğunluğu İran’ın ekonomik ve siyasi durumundan mutlu değil. Hatta bu bıkkın çoğunluk tahminen protestoculara da sempati ile yaklaşıyor ancak bir de şu açıdan bakalım: Geçtiğimiz bir aylık mühlet boyunca 85 milyonluk bu ülkede yalnızca birkaç yüz bin kişi sokağa çıktı. Bizatihi alanda olan insan kitlesi bu civardaydı.
‘BIRAKIN İRAN’DAKİ SİSTEMİ İRANLILAR PROTESTO ETSİN’
Evet, toplumsal medyada bir fazlaca insan protestolara sempatisini lisana getiriyor. Hatta rejimden yana olup ahlak polisinin bir ekip uygulamalarını eleştirenler de yok değil. Fakat o kadar… Başta da bahsetmiş olduğum üzere üniversiteler bunun haricinde. Öğrenciler neredeyse her gün protesto düzenliyor. Sokaklar bu biçimde değil. Her mahallede yalnızca birkaç düzine ya da birkaç yüz bireye rastlayabilirsiniz. Onlar da toplanıp bir iki slogan atıp dağılıyor. Bu kadar. Ortada o denli sanıldığı üzere “Milyonlar sokakta” diyebileceğimiz bir durum yok.
Hiç mi olmadı pekala bu biçimdesi bir durum? Hayır bu da yanlışsız değil, 2009 Yeşil Hareketi sırasında bu biçimdesi bir kalabalığa tanıklık etmiştik. Lakin şu an kıyaslayabileceğimiz bir durum yok. Bunun sebebini düşünecek olursak, o periyot liberal-reformist kanat önderlerinin neredeyse hepsi protestolara önderlik ediyordu. Bugün İran içerisinde bu biçimdesi bir liderlik yok.
İran haricinde ise en büyük protesto geçtiğimiz günlerde Berlin’de gerçekleşti. Bu şovların çok tepkisel ve gerici olduğunu söylemek gerekiyor. İran’daki insanların elbette protesto etmeye, sokağa çıkmaya, ses çıkartmaya hakkı var, o denli de yapıyorlar aslına bakarsan. Ancak İran’ın haricinde kalanlar kendi burjuvazileriyle, rejimleriyle, sistemleriyle, emperyalistlerle ve en değerlisi yaptırımlarla savaşmalı. Bu yaptırımlar İran halkına bir bütün olarak acı çektiriyor. Öncelik bu olmalı. Berlin’deki üzere şovlara katılmak, yalnızca İran’a emperyalist müdahaleyi yasallaştıracaktır.
Peki lakin bu mühlet zarfında ülkede neler değişti? İnsanların protestolara bakışı nasıl? Bugün şovlara kimler öncülük ediyor? Sol bir alternatifin öncülüğünde yaşanmayan bir protesto dalgasına dair İranlı komünistler neler düşünüyor? Komünistler içinde ne üzere farklılıklar var? Yurtharicinde düzenlenen takviye aksiyonlarına dair nasıl bir yaklaşım kelam konusu?
aynı vakitte, çağımızın teknolojik imkanlarına tezat bir biçimde farklı bakış açılarına yerinden ulaşmak iddia edildiği kadar kolay olmayabiliyor. Komşumuz bulunmasına karşın İran’dan haberleri, genelde merkezi öbür ülkelerde olan haber ajanslarından alıyoruz. Direkt edindiğimiz bilgiler ise bağlamından kopuk ve anlaşılması güç olan birtakım görsellerden, görüntülerden ibaret. ötürüsıyla İran’daki aktüel durumu bir daha İran’dan öğrenmek kıymetli bir muhtaçlık.
Protestoların birinci günlerinde sokakta olan komünistlerle konuşmuştuk. Artık ise daha farklı bir açısına kulak vermek üzere, ‘Marksist Leninist Medya Kolektifi’ olarak isimlendirilen Madaar Sorkh’tan yetkililer ile konuştuk.
‘PROTESTOLARIN ÖNCÜSÜ ARTIK ÜNİVERSİTLER’
İran’daki protestolar uzun bir müddetdir devam ediyor. Kelama aktüel durumdan başlayalım. Bugün alandaki hareketlilik ne durumda?
Durum çok kırılgan. Birtakım günler, İran’ın birtakım kentlerinde apansız yükselen bir protesto dalgasına rastlanıyor. Ancak birkaç günün akabinde durum sakinleşiyor. daha sonra yine… Muhalefetten protesto daveti olduğunda bunlar yaşanıyor.
Suudi Arabistan tarafınca kaynak sağlanan Iran International TV kanalı son süreçte en tanınan televizyon kanallarından biri oldu. Şimdilerde bu kanal haftalık protesto şovları davetini yükseltiyor, genelde cumartesi günleri. Bunun dışında İran’ın genelinde daha dağınık ve düşük yoğunluklu bir tablo var.
Burada üniversitelerin daha farklı bir rol oynadığını vurgulamamız gerekiyor. Öğrenciler eşi gibisi görülmemiş bir çaba veriyor. Tahminen 1979 ihtilalinin öncesini bile bu kıyaslamaya dahil edebiliriz. İran’daki üniversitelerde yaşanan siyasi faaliyetin başka bir kıymeti var. Uzak kentlerin küçük üniversitelerinde dahi siyasi bir hareketliliğe rastlıyoruz, hâlâ da bu durum bu biçimde. Göstericilerin tahminen yüzde sekseni 30 yaşın altında. Yalnızca üniversiteler değil, okullu çocuklar bile çeşitli protesto şovları düzenliyor. İşsizlik oranı bu yaş kümesinde çok yüksek, yüzde 40 civarında.
Protestoların başından beri İran’da internete ulaşım önemli bir sorun. An itibariyle bu durum nasıl?
Uzun müddetli internet erişim meseleleri var. Protestolar başladığından beri internet kesintileri yaşıyoruz. Daha evvelce kimi batılı toplumsal medya ağlarına giriş kısıtlanmıştı, artık ise neredeyse hepsine erişim engellendi. VPN kullanarak ulaşmaya çalışıyoruz fakat artık bir epey VPN’e erişim de engellenmiş durumda, bu biçimdece toplumsal ağlara erişim düzgünce zorlaştı.
‘POLİSİN YAKLAŞIMI DAHA FARKLI’
Geçtiğimiz ay yaşananlar, İran’daki birinci kitlesel şovlar değil. Sık sık öfkesini sokakta lisana getiren bir ülkeden bahsediyoruz. Ülkenin yakın geçmişine baktığımızda protestoların izleği hakkında neler söyleyebiliriz?
Hükümetin hegemonyası bilhassa son 10 yılda düşüşe geçmiş durumda. 2009’daki şaibeli seçim ve ardından gerçekleşen protestolar bu düşüşün başlangıç noktasıydı. Reformist kanadın önderliğindeki İran’ın eski cumhurbaşkanı Hasan Manevî periyodunda siyasi sistemlerinin imajını bir süreliğine bir daha yaratmışlardı. Lakin bilhassa 2017-2018’de Ruhani’nin bir daha seçilmesi ve ABD’nin eski lideri Donald Trump idaresinde ekonomik yaptırımların bir daha şiddetlenmesi, bilhassa fakirlerin yaşadığı personel sınıfı mahallelerinde önemli bir hoşnutsuzluğun habercisiydi. Akaryakıt fiyatlarındaki artış, 2020 yılında kitlesel şovlara ve ayaklanmalara niye oldu. Bu aksiyonların bilhassa daha fakir mahallelerde yaşandığının altını çizmekte yarar var. Son yılların en kanlı protesto şovuydu, yaklaşık 300 kişi öldü.
Şimdi de polis ve güvenlik güçleri protestocular üzerinde şiddetli bir baskı kuruyor. Lakin ‘İslam Cumhuriyeti standartlarına’ bakılırsa, 2020 ile kıyasladığımızda nazarance daha farklı bir yaklaşıma rastlıyoruz. O periyotta 300 kişi yalnızca birkaç gün içerisinde öldürülmüştü. Artık ise bir ayı aşkın bir müddetde yaklaşık 200 kişi öldürüldü. olağan olarak bu kıyaslama kulağa berbat geliyor lakin daha fazla tolerans göstermeye çalışıyorlar. Daha epey plastik mermi kullanılıyor. Ancak gözaltı sayılarına ve siyasi kümelere yönelik baskılara gelecek olursak… Monarşistlerden Marksistlere kadar daha evvel görülmemiş düzeyde bir gözaltı süreci yaşandığını görüyoruz.
Sizce niye 2020 eylemlerine kıyasla ‘tolerans’ göstermeye çalışıyorlar?
Çünkü 2020 hareketleri, çoklukla fakir mahallelerde, varoşlarda ağırlaşıyordu ve hareketler de daha şiddetli cereyan ediyordu. Artık ise orta sınıf, küçük burjuvazi de protestolara katılıyor. Tüm sınıflardan her insanın sokakta olduğunu görüyoruz. Protestoların başında, ülkenin en kıymetli yerlerinden biri olan ve sıklıkla ‘turist adası’ olarak bilinen Kiş Adası’nda bir AVM önünde beşerler İslam Cumhuriyeti aykırısı şov düzenliyordu. Başşehir Tahran’daki Downtown bölgesinde de tıpkı şeyi gördük.
‘BURJUVAZİ, SIKINTIYI YALNIZCA DİN TERSLİĞİNE İNDİRGEMEK İSTİYOR’
Bu farklılık ne düşündürüyor?
gayet değişik bir bahis bu. Burjuvazi, 1979 ihtilalinde solu ezmek için İslam’ı bir araç olarak kullandı. İnsanların dini hislerinden faydalanarak solu ve sekülerleri bir kenara ittirdiler. Bunu gerçek manada devrimci sürecin ortasında yaptılar. Zira sol fikirler periyodun atmosferini domine ediyordu ve bir çeşit sosyalist ihtilal üzere bir ‘risk’ vardı. Bu yüzden insanları dini inançların gerisine dizmeye kalkıştılar. Artık ise burjuva sağ kanat muhalefet güçleri, insanların dine karşı hislerini kullanmaya çalışıyor. Bu sefer insanları sağ kanat platformların gerisine diziyorlar.
İnsanların hudutlu olmaya ve mevcut durumdan tatmin olmamaya dair her türlü hakları var. Ancak mevcut meselelere yaklaşırken asıl sorun, sistemin kapitalist tabiatına odaklanmak yerine İslami yüzebir daha odaklanmak. Korkarım ki protestolar sistemin kapitalist tabiatına saldırıyor üzere görünmüyor, önemli bir sınıf şuuru eksikliği var.
İnsanlar her şeyin mollalarla ilgili olduğunu sanıyor. Mollalar, yalnızca kapitalistlerin yüzündeki maske. Bizim kapitalizmle ve kapitalist sınıfla savaşmamız gerekiyor. Üstelik molla olmayan, hatta muhalefet güçleri içerisinde yer alan kapitalistlerimiz de var. Komünistler olarak buna odaklanmak gerektiğini düşünüyorum.
Özetle, talepleri yalnızca din aksisi bir çerçeve içerisine sokma eğilimine rastlıyoruz. Batılı bir hayat şekline sahip olduğu için birtakım işverenleri parlatıp, tek düşman olarak sosyo-ekonomik okumasını yapmadan sokaktaki mollalara işaret etmek, Marksist bir açıdan yanlışsız değil. olağan olarak biz komünistiz ve seküler bir görüşü destekliyoruz. Fakat sıkıntı bir pozisyondayız zira dini materyalist bir biçimde yorumlamalıyız, idealist bir biçimde değil. Korkarım ki bu körü körüne din aykırısı talepler, sistemin kapitalist tabiatını amaç almayacak.
‘DIŞARIDA İLERİCİ, İÇERİDE GERİCİ BİR DEVLET’
Zor bir pozisyonda olduğunuzu söylüyorsunuz. Burjuva muhalefetin stratejisine cevap verebilme dışında daha farklı ve güç alanların olduğu görüşünde misiniz?
Evet, komünistler için pek sıkıntı bir durum. Beğenelim ya da beğenmeyelim… İran, Batılı güçlerle çatışma halinde olan dünyadaki az ülkelerden biri. kimi vakit bu çatışmanın dozu, bugün sosyalist saydığımız Küba ya da Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti’ni bile aşıyor. Bunun kararında yaptırımlar ve rejim değiştirme uğraşları üzere tekniklerle kaşı karşıya kalıyor. Yalnızca bugün değil, 1979 ihtilalinden, yani beşerler ABD dayanaklı diktatörlüğü devirdiğinden beri bu bu biçimde.
Sorun şu: İran, sıkıntı Filistin, Yemen ya da Batı Sahra’daki direnişini desteklemek üzere dış siyaset olduğu vakit muhtemelen ilerici nazaranbileceğimiz bir yaklaşıma sahip. Fakat içeriye geldiğinde fazlaca gerici ve iktisat siyasetlerinde çok neoliberal bir devletle karşı karşıyayız. ötürüsıyla komünistler için durum biraz güç. Dış siyaset gündemlerinde ezilenlerin yanında yer alıp takviye olmak ve bu çabaların ilerici uğraşlar olduğu konusunda insanları bilgilendirmek lakin beraberinde içeride sistemin ta kendisiyle savaşmak var.
Özellikle son on yıl içerisinde kimi vakit Filistin’e ya da Suriye’ye karşı bir kadro sloganlar işitir olduk. Beşerler, hükümetin bu çabalara takviye noktasında fazla para harcadığı görüşünde. Batı medyasının, bu takviyesi niçiniyle İran aksisi kampanya düzenlemesi de tesirli oluyor. Maalesef atmosferi de Batı medya kuruluşları ve anlatıları domine ediyor. İnsanların beynini yıkıyorlar ve mesela “Sorunun kaynağı İran’ın Filistin’e desteği” diyorlar. her neyse ki son haftalarda artık bu biçimdesi sloganları duymuyoruz.
Aynı şeyi monarşist sloganlar için de söyleyebiliriz. Geçtiğimiz on yıl içerisinde dışarıdan Batı tarafınca kaynak sağlanan TV kanalları Pehlevi rejiminin propagandasını hızlandırdı. Eski Şah’ın oğlu İstek Pehlevi’yi parlatmaya başladılar. “Pehlevi vaktinde her şey ne kadar düzgündü ve rejimi ne kadar ilericiydi” üzere tabirlere daha sık rastlar olduk. Bir noktada Nazi sempatizanı olmuş bir hanedanlıktan bahsediyoruz. Birinci protestolarda monarşi yanlısı sloganları duyuyorduk lakin son devirde artık bu biçimdesi sloganlara rastlamıyoruz.
Tabi bu değişim insanların bir anda sağ muhalefetten sol muhalefete kaydığı manasına gelmiyor. Bir liderlik, bir örgüt ya da bir sınıf şuuru olmadığı için beşerler yalnızca sisteme karşı haklı tatminsizliklerini ve öfkelerini gösterecek sloganlar arıyorlar, hangi slogan solcu ya da hangisi sağcı diye pek düşünmeden yine ediyorlar. Ne manaya geldiği, arkaplanında ne olduğu ile ilgilenmiyorlar.
Başka hangi sloganlar dikkat çekiyor?
Batı’daki post-Marksistler ve kimi feministler… Ülkede yaşanan gelişmeler bir ‘feminist devrim’ üzere okunuyor. Hatta kimileri yaşananları Kürtçe ‘Jin, Jiyan, Azadi’ (Kadın, Hayat, Özgürlük) sloganı niçiniyle Rojava ile ilişkilendiriyor. Gerçek şu ki, birden fazla insan bu sloganları husus hakkında bilgi sahibi olmadan kullanıyor. Kürdistan eylatindeki yankısı daha farklı, orada bu slogan öteki bir mana söz ediyor.
Bu slogan Farsçaya çevrildi ve tüm İran’a yayıldı. İnsanların da güzeline gitti ve benimsendi. örneğin birtakım protestolarda “Jin, jiyan, azadi”den daha sonra “Erkek, anavatan, saadet” sloganı atılıyor ki pek faşist çağrışımı olan bir slogan bu. İtalyan faşistlerin “Aile, anavatan, tanrı” sloganını hatırlatıyor. Her ikisini de yeniden edenler, ne söylemiş olduklerinin tam olarak şuurunda değiller. Bu olağan olarak kitlesel bir şovun doğal kararı. Yalnızca insanları örgütsüzlüğe teşvik etmemek gerekiyor.
SOLUN GÖRÜŞ AYRILIKLARI
Peki komünistlerin, sosyalistlerin sokaktaki tavrı nedir? Hangi görüş ayrılıkları var?
elbet sizin de bildiğiniz üzere İran’da yasal komünist örgütlenmeler yok. Komünistler, ihtilalden birkaç yıl daha sonra, 1980’lerden beri baskı altında tutuluyor. Neredeyse bütün muhalif ve komünist örgütleri kapattılar, binlerce komünist o devirde infaz edildi…
Ama sürgünde gayrete devam edenler de dahil olmak üzere komünistler üç ya da dört kümeye ayrılıyor. İsmine ‘klasik’ diyebileceğimiz rejim karşı güçler, İslam Cumhuriyeti kurulduğunda sisteme karşı silahlı bir uğraş başlattı. Bu kümenin içerisinde bilhassa Halkın Fedaileri’nin yer aldığını söyleyebiliriz. Bugün bu kümenin en büyük temsilcilerinin yaptığı açıklamaları takip ettiğimizde, şüphesiz protestolara sempati ile yaklaştıklarını, hatta desteklediklerini görüyoruz. Natürel bu takviyesi İran içerisi ile sınırlıyorlar, örneğin Berlin’de düzenlenen son mitinge ara ile yaklaşıyorlar ve dışarıda yapılan bu biçimdesi protestoları kınıyorlar.
Diğer komünist güçleri, ‘İran içerisindekiler’ olarak tek bir başlık altında toplayabiliriz. Bunların kimileri İslam Cumhuriyeti’ni destekliyor. Bu komünistlerin kimileri da protestolara sempatiyle yaklaşıyor lakin şovların sunum formunu benimsemiyorlar ve bu protestoların Suriye’de olduğu üzere bir iç savaş ile sonuçlanabileceğinden endişeleniyorlar. Kimileri yaşananları bir ‘emperyalist proje’ olarak kıymetlendiriyor.
Son olarak tahminen de liberal sol ya da toplumsal demokrat kümelerin varlığından bahsedebiliriz. Onlar ise kararı ne olursa olsun rejim değişimini her haliyle destekliyorlar. Yalnızca İran’daki değil, dünyanın her yerindeki renkli ihtilalleri destekliyorlar.
Yani pek farklı yaklaşımlara sahip bir İran solu kelam konusu. Bu protestolarda solu temsil ettiğini söyleyebileceğimiz, içeride ya da dışarıda bir güç yok.
Yurtharicinde bir hayli takviye hareketi düzenleniyor. Dışarıdan İran’a bakışı nasıl değerlendiriyorsunuz? Son olarak Berlin’de düzenlenen mitingden özetlemek gerekirse bahsettiniz. Dışarıdaki bu biçimdesi aksiyonlar hakkında ne düşünüyorsunuz?
Önce içeride yaşananları güzel anlamak gerekiyor. Şu bir gerçek ki, ülkedeki insanların fazlaca büyük bir çoğunluğu İran’ın ekonomik ve siyasi durumundan mutlu değil. Hatta bu bıkkın çoğunluk tahminen protestoculara da sempati ile yaklaşıyor ancak bir de şu açıdan bakalım: Geçtiğimiz bir aylık mühlet boyunca 85 milyonluk bu ülkede yalnızca birkaç yüz bin kişi sokağa çıktı. Bizatihi alanda olan insan kitlesi bu civardaydı.
‘BIRAKIN İRAN’DAKİ SİSTEMİ İRANLILAR PROTESTO ETSİN’
Evet, toplumsal medyada bir fazlaca insan protestolara sempatisini lisana getiriyor. Hatta rejimden yana olup ahlak polisinin bir ekip uygulamalarını eleştirenler de yok değil. Fakat o kadar… Başta da bahsetmiş olduğum üzere üniversiteler bunun haricinde. Öğrenciler neredeyse her gün protesto düzenliyor. Sokaklar bu biçimde değil. Her mahallede yalnızca birkaç düzine ya da birkaç yüz bireye rastlayabilirsiniz. Onlar da toplanıp bir iki slogan atıp dağılıyor. Bu kadar. Ortada o denli sanıldığı üzere “Milyonlar sokakta” diyebileceğimiz bir durum yok.
Hiç mi olmadı pekala bu biçimdesi bir durum? Hayır bu da yanlışsız değil, 2009 Yeşil Hareketi sırasında bu biçimdesi bir kalabalığa tanıklık etmiştik. Lakin şu an kıyaslayabileceğimiz bir durum yok. Bunun sebebini düşünecek olursak, o periyot liberal-reformist kanat önderlerinin neredeyse hepsi protestolara önderlik ediyordu. Bugün İran içerisinde bu biçimdesi bir liderlik yok.
İran haricinde ise en büyük protesto geçtiğimiz günlerde Berlin’de gerçekleşti. Bu şovların çok tepkisel ve gerici olduğunu söylemek gerekiyor. İran’daki insanların elbette protesto etmeye, sokağa çıkmaya, ses çıkartmaya hakkı var, o denli de yapıyorlar aslına bakarsan. Ancak İran’ın haricinde kalanlar kendi burjuvazileriyle, rejimleriyle, sistemleriyle, emperyalistlerle ve en değerlisi yaptırımlarla savaşmalı. Bu yaptırımlar İran halkına bir bütün olarak acı çektiriyor. Öncelik bu olmalı. Berlin’deki üzere şovlara katılmak, yalnızca İran’a emperyalist müdahaleyi yasallaştıracaktır.