ABD-Türkiye yakınlaşması: Stratejik sistem her kaygıya deva mı?

bencede

New member
ANKARA – Dışişleri Bakanlığı, 4 Nisan günü yaptığı açıklamada, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile ABD Lideri Joe Biden içinde İtalya’nın başşehri Roma’da geçtiğimiz yıl ekim ayında gerçekleştirilen toplantıda varılan mutabakat uyarınca, Türkiye-ABD Stratejik Sistemi’nin Ankara’da başlatıldığını bildirdi.

Dışişleri Bakan Yardımcısı Büyükelçi Sedat Önal ile ABD Dışişleri Bakanlığı Siyasi İşler Müsteşarı Victoria Nuland içinde Ankara’da gerçekleştirilen heyetler-arası toplantıda, ekonomik ve savunma iş birliği, terörle uğraş, bölgesel ve global sorunlar dahil olmak üzere iki ülkenin ortak çıkarlarının bulunduğu bahis başlıkları ele alındı. Nuland ayrıyeten Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın ile de görüştü.



ABD Ticaret Bakanlığı Müsteşarı Marisa Lago ise, Stratejik Mekanizma’nın ekonomik ve ticari boyutundaki iş birliğini geliştirmek üzere 5-6 Nisan’da Ankara’yı ziyaret etti.

Türkiye ve ABD’nin, Stratejik Sistem çerçevesinde dışişleri bakanları seviyesindeki toplantıyı bu yıl düzenlemeleri hedefleniyor.

Gazete Duvar’a konuşan uzmanlar, son senelerda Suriye, Libya, Doğu Akdeniz, savunma sistemleri ve hukukun üstünlüğü alanlarında tenkitler üzere farklı seviyelerde uyuşmazlıklar ve hatta krizlerden geçen Türkiye-ABD alakalarının yeni devirde gerek jeopolitik gerçeklikler gerekse karşılıklı siyasi çıkarlar temelinde stratejik bir ivme kazanacağını, bunun da ekonomik bağlantılarla destekleneceğini belirtiyor.

ötürüsıyla, üzerinde anlaşılan konularda iş birliğini güçlendirmeleri beklenen iki ülke, kriz potansiyeli olan noktalarda ortak hissede arayacaklar ve aşılması kısa vadede çetrefilli alanların da krize dönüşmeksizin yönetilmesine çalışacaklar.

YENİ BİR ‘MODUS VİVENDİ’

Alman Memleketler arası ve Güvenlik Münasebetleri Enstitüsü’nün (SWP) Türkiye Araştırmaları Kısmı’nda (CATS) araştırmacısı Galip Dalay, Türkiye-ABD ilgilerini daha evvelki devirlerde krize sokan memleketler arası ortamın büyük oranda değiştiğini kaydediyor.

Ankara-Washington sınırındaki bağlantılarda jeopolitik gelişmeler, her vakit iç siyasetten daha değerlidir. İkili münasebetlerimiz güvenlik temellidir ve bunu şekillendirmede de memleketler arası ortam ve jeopolitik hayli daha tesirli. ABD, S-400 krizini de jeopolitik bağlamda okudu ve bu yüzden de krizin çözülmesinde sorun yaşadık” diyor Dalay.

ötürüsıyla, Dalay’a göre, halihazırda yeni bir jeopolitik gerçeklik karşısında ABD de Türkiye de yeni Rus revizyonizmine karşı ikili ilgilerini uyarlıyorlar.

Türkiye’nin Karadeniz’de hem Ukrayna tıpkı vakitte Rusya ile sınırdaş olması ve her iki ülkeyle de istikrarlı bağlar yürütme eforları, ortalarındaki uyuşmazlığı sonlandırmaları için kolaylaştırıcı rol üstlenmesine giden taşları döşemişti.

Batı’nın Moskova’ya yönelik yaptırımlarına katılmayan Türkiye, bir yandan da Rus işgaline karşı Kiev’in yanında duruyor. Washington ise, Türkiye’nin savaşı sonlandırmak üzere müzakere edilmesi ve adil bir diplomatik tahlil bulma arayışlarını takdir ettiğini deklare etti.

Bu yakınlaşma ve stratejik iş birliği süreci, Ukrayna savaşıyla başlamadı, fakat son periyotta ortaya çıkan tüm kriz alanları, ABD ile Türkiye’yi birbirine yakınlaştırdı ve Rus revizyonizmi ile bir arada bağlar yakınlaşmanın da ötesine geçerek, tarafları yeni bir modus vivendi (geçici anlaşma) bulmaya yöneltti” diye açıklıyor Dalay.

Dalay, “Rusya’nın revizyonizmini Türkiye’nin de önemli manada tehdit algıladığını” söylüyor ve Türkiye’nin Orta Doğu’daki adımlarının tersine Karadeniz’de tam manasıyla bir NATO ülkesi olarak davrandığını, bu biçimdelikle de Rusya’nın Karadeniz’i külliyen domine edebileceği bir ortama karşı gayrette ABD ile çıkarlarının uyuştuğunu belirtiyor.

Öte yandan, Royal United Services Institute’te (RUSI) araştırmacı olan Samuel Ramani, Türkiye’nin Ukrayna’daki arabuluculuk rolünün ve savaşı net bir biçimde kınamasının, ayrıyeten Montrö rejimi uyarınca Boğazlar’dan savaş gemilerinin geçişini engellemesinin NATO nezdindeki pozisyonunu kuvvetlendirdiğini düşünüyor.

Türkiye’nin savaş daha sonrası tertipte Ukrayna’ya yönelik potansiyel bir güvenlik garantörlüğünü kabul etmesi, Türkiye-ABD ilgileri açısından bir öbür olumlu adım olacak. ötürüsıyla, ABD, Biden ile Erdoğan içindeki şahsi görüş ayrılıklarına karşın Türkiye ile yakın temas halinde. ABD’nin Rusya’ya yaptırım uygulamadığı için Türkiye’ye bu bahiste baskı yapmayı reddetmesi ise bu açıdan çok farklı bir tavır” diyor Ramani.

RUSYA BU İŞE NE DER?

Pekala, ABD ile yakınlaşma, Rusya-Türkiye ilgileri kıymetine mı gerçekleşecek? Dalay’a bakılırsa, Türkiye-Rusya bağlantılarında bir kopuş, Türkiye için epey maliyetli olur.

İkili ilgilerde tedrici bir fikir ayrılığı kelam konusu. Batı ile münasebetlerimizin uygunlaşması ise, yumuşak karşıt-dengelemeyi (soft counterbalancing) kolaylaştırıyor” diyor Dalay.

Öte yandan, Türkiye’nin, ABD ile olduğu üzere öbür birfazlaca ülkeyle de son devirdeki olağanlaşma çalışmalarında, siyasi yakınlaşmanın yanı sıra iktisat merkezli temaslar da ön plana çıkıyor.

Ortak Stratejik Sistem çerçevesinde ele alınması gereken birinci konulardan birisi de Türkiye’nin Rusya’dan satın aldığı S-400 füze savunma sistemlerinin yarattığı kriz.

ABD, Aralık 2020’de Rusya’dan S-400 sistemlerinin alımı niçiniyle Türkiye’nin savunma sanayiine yaptırım uygulama sonucu almış ve NATO müttefikini F-35 programından çıkarmıştı. ABD’nin, Hasımlarına Yaptırımlar Yoluyla Karşılık Verme Yasası (CAATSA) kapsamında Savunma Sanayii Başkanlığı (SSB) ve Savunma Sanayii Lideri İsmail Demir’in de ortalarında olduğu dört kurum yetkilisine “Rusya ile kurulan ilişkiler” ötürüsıyla uygulanacak yaptırımları geçtiğimiz sene nisan ayında yürürlüğe girmişti.

BAĞLANTILARI ONARMA GAYRETLERİ

Öte yandan, uzmanlar, ABD-Türkiye yakınlaşmasının art planında, Ankara’nın son devirde çatışmacı dış siyaset yaklaşımından vazgeçerek bölge ülkeleriyle olağanlaşma adımları atmasının da tesirli olduğuna dikkat çekiyorlar.

İsrail Cumhurbaşkanı Herzog’un Ankara’ya yaptığı ziyaretin ve ikili bağlantılarda yeni bir sayfanın açılabileceğine dair işaretlerin oluşmasının yanı sıra Mısır, Fransa, Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan ve son olarak da Suriye ile muhtemel yakınlaşma teşebbüsleri bu adımlar içinde en çok dikkat çekenleri.

Haliç Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Aylin Ünver Noi’ye göre; ABD-Türkiye içinde kurulan stratejik diyaloğu tetikleyen faktörler, evvela Türkiye’nin dış siyaset konusundaki değişiklikle paralel ilerliyor.

İkili ilgilerde yaşanan problemlerin yerine bağları onarma ve olağanlaşma sürecine girmesi bu diyaloğa giden yolu açtı. Ayrıyeten son devirde Türkiye’nin bir daha dış siyasette etkin rol oynaması bilhassa Ukrayna ve Rusya içinde oynadığı kolaylaştırıcı ve arabulucu rolü takdirle karşılandı” diyen Ünver Noi, bir evvel de Balkanlar’da son periyotta artan tansiyonu azaltmak ismine Bosna Hersek’te Bosnalı Sırplarla Bosnalılar ve Hırvatlar içinde Türkiye ve Sırbistan’ın oynayacağını söz ettiği arabulucu rolü üzere farklı coğrafyalarda yürüttüğü istikrar ve güvenlik sağlamaya yönelik eforları ve tüm taraflarla konuşabilen tesirli bir aktör olmasının hem ABD’nin birebir vakitte AB ülkelerinin dikkatini çektiğini kaydediyor.

bir hayli AB ülkesi başkanının son ziyaretlerini ve ABD’nin yinedan Türkiye ile diyalog kurmasını aslında tüm bu gelişmelerin eseri olarak okuyabiliriz” diye ekliyor Ünver Noi.

Ünver Noi, kelam konusu Stratejik Sistem’in Trump devrinde Türkiye tarafınca dilek edilen ve aslında münasebetlerde süreklilik sağlamak için gerekli de olduğunu anımsatarak, ABD’nin geç de olsa büyükelçi atamasına karşın önderler düzeyinde istenen seviyede ve çoğunlukla görüşme gerçekleşmediğini belirtiyor ve ekliyor:

Bu sistem dışişleri bakanlığı seviyesinde aslında Biden’ın istediği seviyede kurumlar-arası ilgiyi tesis ediyor.”

Uzmanlar, Lider Biden’ın Ankara’ya siyasetçi kökenli Büyükelçi Jeff Flake’i atamasından beri ikili bağların giderek “müttefiklik” temelinde ilerlediğini ve üst seviye ziyaretlerin somut bir takvime bağlanması istikametinde Ankara’nın taleplerinin Washington tarafınca dikkate alınmaya başlandığını kaydediyor.

MÜNASEBETLER S-400’E İNDİRGENMEMELİ

Uzmanlar, ABD-Türkiye alakalarının artık Türkiye topraklarında Rus üretimi S-400 olmasına indirgemenin taraflara bir şey kazandırmadığı bir periyoda girildiğine işaret ediyorlar.

Bu hususta Türkiye de ABD de bir orta yol bulabilir. Sonuç itibariyle iş birliği ve ortak çıkar alanları fazla. Lakin şu an için diğer bir ülkeye S-400 konuşlandırmak üzere tahlillerin kelam konusu olmadığını düşünüyorum” diyor Ünver Noi.

Emsal biçimde, Dalay da ABD-Türkiye bağlantılarının geldiği yeni etapta uyuşmazlıkların “yönetilmesi”nin ön plana çıkacağını düşünüyor.

Evvelce üzerinde anlaşılamayan noktalar çabucak krize dönüşüyordu. Şimdiyse ortak alanlarda iş birliği potansiyeli kelam konusu. S-400 üzere bir uyuşmazlık noktasında krizi yönetmeye çalışacaklar. Krizi nasıl çözeceklerini ise sonrasındasında kararlaştıracaklar ve mesela Türkiye’nin yeni F-16 savaş uçağı talebine nasıl cevap verecekleri de alakaların bir boyutunu oluşturacak.”

Öte yandan, Rusya’yla sonları olan Türkiye’nin askeri caydırıcılığını artırması ve hava savunma sistemini güçlendirmesi için mevcut filosunu modernize edip yeni F-16’lar satın alması, yalnızca Ankara için değil NATO ve ABD için de stratejik bir savunma önceliği olarak beliriyor.

Türkiye’nin ABD’den talep ettiği 40 adet F-16’nın ve 80’e yakın modernizasyon kitinin satışı konusunda çabucak hemen resmi bir açıklama yok. Lakin hususun taraflar içinde süregiden ve yaz devrinde tamamlanması hedeflenen teknik görüşmelerde ele alındığı biliniyor. Burada da Kongre’deki Türkiye aykırısı kısımların tartısı ve 8 Kasım’da Kongre seçimlerinin kararı belirleyici olacak. Çünkü, orta seçimlerde Temsilciler Meclisi’nin tamamı, Senato’nun da üçte biri yenilenecek.